Περί Απόστολου Δοξιάδη & «Ερασιτέχνη Επαναστάτη»

Γράφει

ο Παναγιώτης Πετρόπουλος*

Ο Απόστολος Δοξιάδης ορίζει ο ίδιος τον «Ερασιτέχνη Επαναστάτη» του ως «προσωπική μυθιστορία» και σε αυτό εξιστορεί κατά βάση τη συμμετοχή του στον αντιδικτατορικό αγώνα, πρωτίστως μέσω της εμπλοκής του στη νεολαία του νεοσύστατου, τότε, ΚΚΕ – «γραφείου εσωτερικού».

Η περίοδος της Αμερικής, όπου ήταν αρχικά φοιτητής, είναι η εποχή της επαφής με το μαρξισμό – λενινισμό και της ιδεολογικής του κατήχησης, ενώ η περίοδος της Γαλλίας εκείνη της αντιδικτατορικής του δράσης. Σταδιακά περιγράφεται η απεμπλοκή του από την κομμουνιστική ιδεολογία.

Ο «Ερασιτέχνης Επαναστάτης» είναι εντυπωσιακός, τόσο στη

σύλληψη όσο και στη μορφή του. Πρόσωπα, γεγονότα και καταστάσεις περνούν μπροστά από τα μάτια του αναγνώστη.

Οι συνεχείς αναφορές του συγγραφέα σε βιβλία – κυρίως λογοτεχνικά- αλλά και σε κινηματογραφικές ταινίες είναι συχνότατες, με αποτέλεσμα να αποδίδεται το στίγμα της τέχνης του δυτικού κόσμου κατά τις δεκαετίες των ’60 και ’70, με έναν τρόπο μάλιστα που λειτουργεί και ως προτροπή για κάθε ενδιαφερόμενο αναγνώστη. Αναρωτιέμαι μάλιστα εάν, δεδομένου του πλούτου των πληροφοριών, θα ήταν χρήσιμο ένα index στο τέλος του έργου.

Εξ ίσου σημαντικές είναι οι προσωπικές εμπειρίες που μεταδίδει ο συγγραφέας.

Για παράδειγμα, η περιγραφή της αναμονής, στη φοιτητική εστία του Κολούμπια, της ραδιοφωνικής κλήρωσης που θα οδηγούσε τους αμερικανούς φοιτητές σε υποχρεωτική επιστράτευση για το Βιετνάμ είναι εντυπωσιακή.

Σε άλλα σημεία του έργου, οι προσωπικές του εμπειρίες είναι εκείνες που τον οδηγούν σε καίριες επισημάνσεις για τις διαφορές στα εκπαιδευτικά συστήματα ΗΠΑ και Ευρώπης (Γαλλίας) ή στην κριτική του στο εκπαιδευτικό «μοντέλο» του Κολλεγίου Αθηνών («μήτρα» του Εσωτερικού – να κάτι ακόμη που δεν γνωρίζαμε!).

Το βιβλίο ακολουθεί μια κατ’ αρχήν χρονική σειρά παράθεσης γεγονότων, από τα οποία όμως αναδύονται συναισθήματα αλλά και σκέψεις του συγγραφέα. Ο Δοξιάδης πετυχαίνει πρώτα να θυμηθεί ο ίδιος και στη συνέχεια να περιγράψει στον αναγνώστη τα συναισθήματα και τις σκέψεις εκείνης της εποχής. Από τη συνολική ανάγνωση του έργου αναδύεται η αγωνία και η σφοδρή επιθυμία και του ιδίου αλλά και του άμεσου περιβάλλοντός του – φίλων αλλά και πολλών πολιτικών του συντρόφων για την πτώση της χούντας. Σε αυτό το πιο «κάθετο» πλαίσιο ανάγνωσης ο Απόστολος Δοξιάδης δεν διστάζει αρκετές στιγμές να αυτοψυχαναλυθεί, εξυπηρετώντας έτσι καλύτερα την αναπαράσταση των συναισθημάτων της εποχής, ενώ ο πατέρας του, Κωνσταντίνος, αναλαμβάνει τον ρόλο της (πολιτικά κεντρώας) «φωνής της λογικής», ήδη από τα πρώτα χρόνια ζωής του Απόστολου και μέχρι το τέλος της επταετίας.

Με κεντρικό σημείο αναφοράς τον «αγώνα» για την πτώση της χούντας, ο «Ερασιτέχνης Επαναστάτης» δε μπορεί παρά να είναι ένα πολιτικό βιβλίο – άλλωστε ο Δοξιάδης δεν διστάζει να πάρει θέση και να μιλήσει για πολλά από τα κακώς κείμενα του ελληνικού δημοσίου βίου. Εδώ, στέκεται εντελώς επικριτικά απέναντι στο μαρξισμό – λενινισμό (χρησιμοποιώντας ακόμη και στοιχεία της επιστήμης του, των μαθηματικών), καταγράφει την αποτυχία επικράτησης του κλίματος Μπερλινγκουέρ στην ελληνική Αριστερά, διατυπώνει μια «αιρετική» θέση για τις συνέπειες του Πολυτεχνείου, και επιμένει στο γεγονός ότι απέναντι στη Χούντα ελάχιστοι αντιστάθηκαν. Περισσότερο σημαντική θεωρεί, μάλιστα, τη συνεισφορά της τέχνης στην πτώση της Χούντας από εκείνη των όψιμων αγωνιστών της Μεταπολίτευσης.

Δεν ηρωοποιεί κανέναν, πρωτίστως δεν το κάνει για τον ίδιο του τον εαυτό: αν δεν κάνω λάθος, η λέξη «ήρωας» δεν εμφανίζεται πουθενά στο βιβλίο. Μόνον σε δυο πρόσωπα επιφυλάσσει ξεχωριστή αναφορά για τους αγώνες τους αλλά κυρίως για τη στάση τους «μετά»: είναι οι «δυο Σταύροι», ο Τσακυράκης και ο Ιωαννίδης.

Πηγαίνει όμως και ένα βήμα παρακάτω:

Αν και ο ίδιος ο συγγραφέας   αναφέρει ως κίνητρο συγγραφής την προτροπή της κόρης του, ο αναγνώστης αισθάνεται ότι ο Δοξιάδης χρησιμοποιεί το «παράδειγμα» της εποχής που περιγράφει για να πάρει θέση και να εξηγήσει τη μας σημερινή κατάσταση.

Οι προσωπικές αναμνήσεις δημιουργούν έτσι συνθήκες συλλογικής ενδοσκόπησης.

Αυτό το πνεύμα μάλλον διαπερνά ολόκληρο το βιβλίο, πρωτίστως όμως γίνεται περισσότερο εμφανές στο επίμετρο, τα περίφημα «μερομήνια της Μεταπολίτευσης», τα οποία ως κείμενο  διαβάζονται και ως αυτοτελές κείμενο πολιτικού προβληματισμού. Το κείμενο αυτό δείχνει να έχει μια έμμεση αλλά σαφή πνευματική συγγένεια με τον επίλογο του Νίκου Αλιβιζάτου στο (δικό του) «Πραγματιστές, δημαγωγοί και ονειροπόλοι».

Ο «Ερασιτέχνης Επαναστάτης» είναι ένα εντυπωσιακό κείμενο, που πρέπει να διαβαστεί και να γίνει αντικείμενο συζήτησης, ακόμα και διαφωνίας.

Σε εκείνους που θα μου έλεγαν ότι η άποψή μου συνδέεται με την εκ μέρους μου αποδοχή των πολιτικών θέσεων του Δοξιάδη (κάτι που μάλλον ισχύει), θα απαντούσα ότι το κείμενο είναι και απολαυστικό σε αρκετά του σημεία, οπότε ο χωρίς προκαταλήψεις αναγνώστης σίγουρα θα βγει κερδισμένος από την ανάγνωση: η συνέλευση Ελλήνων φοιτητών στο Παρίσι και το ταξίδι στη Βέρνη, σε καθεστώς παρανομίας για την ανεύρεση πλαστού διαβατηρίου, προκαλούν ηθελημένα το γέλιο και είναι ό,τι πιο αστείο έχω διαβάσει τα τελευταία χρόνια.

Τελικά ο Απόστολος Δοξιάδης με την προσωπική του μυθιστορία καταθέτει μια πλήρη θέση και άποψη,  χωρίς να υπερηφανεύεται αλλά ούτε και να ντρέπεται για τη δική του ζωή.

Με τον τρόπο αυτό αφήνει τον αναγνώστη μόνο του μπροστά στο κείμενο, με τα δικά του ερωτήματα, τα οποία μπορεί κανείς να τα αντιληφθεί ως ερωτήματα επιστροφής στη λογοτεχνία: θα προτιμούσε κάποιος να είχε ζήσει όλα αυτά, ή να είχε γράψει ένα τέτοιας έντασης, πυκνότητας και τελικά σημασίας έργο;

·         Ο Παναγιώτης Πετρόπουλος είναι αντιπρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιά