Φάκελος 1922, μέρος 11ο: Οι ξένοι που έσωσαν δεκάδες χιλιάδες Έλληνες

 Γράφει ο Νίκος Γ. Σακελλαρόπουλος

Τα γεγονότα κι οι καταστροφές στη Μικρά Ασία δεν άφησαν ασυγκίνητους μεμονωμένους ανθρώπους, συλλόγους και ΜΚΟ της εποχής. Ήδη από το 1917 είχαν δραστηριοποιηθεί λόγω παγκοσμίου πολέμου, τόσο ο Αμερικανικός  Ερυθρός Σταυρός όσο κι η οργάνωση American  Women’s Hospitals. Ταυτοχρόνως, δραστηριοποιήθηκαν στη Μικρά Ασία το Save the children fund, ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στη Σμύρνη, Τζωρτζ Χόρτον και διάφορες διεθνείς οργανώσεις. Αυτοί και κάποιοι που αργότερα αποκλήθηκαν «ολυμπιονίκες του ουμανισμού», προσέφεραν τεράστιες υπηρεσίες στον ελληνισμό τις ώρες της «φωτιάς» και τελικά

έσωσαν εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες. 

Η περίπτωση του Άισα Τζένινγκς είναι συγκλονιστική.

Ήταν μεθοδιστής πάστορας στις ΗΠΑ και τον Αύγουστο του 1922 τοποθετήθηκε διευθυντής του παραρτήματος της Χριστιανικής Αδελφότητας Νέων (ΧΑΝ), στη Σμύρνη. Η άφιξή του στην πόλη, συνέπεσε με την είσοδο των στρατευμάτων του Κεμάλ, στις φωτιές που τη ρήμαζαν και στις σφαγές των Χριστιανών Ελλήνων.

Προσέξτε: Λίγο μετά, ο Νουρεντίν, στρατιωτικός διοικητής της Σμύρνης προχώρησε στις συλλήψεις  όλων των ενηλίκων ανδρών, Ελλήνων και Αρμενίων. Ταυτοχρόνως με φιρμάνι κάλεσε τις ελληνικές οικογένειες να εγκαταλείψουν την πόλη.

Πώς, όμως, θα μπορούσαν να φύγουν οι χιλιάδες οικογένειες αφού δεν υπήρχαν πλοία, δεδομένου ότι ουδείς καπετάνιος μπορούσε ή ήθελε να προσεγγίσει τα μικρασιατικά παράλια, μετά την αποχώρηση του ελληνικού στρατού;

Ο Άισα Τζένινγκς λοιπόν, κατάφερε και ναύλωσε ένα ιταλικό πλοίο, με χρήματα της αμερικανικής εκκλησίας. Εν ριπή οφθαλμού επιβιβάστηκαν σ’ αυτό 2 χιλιάδες άνθρωποι. Επιβιβάστηκε κι ο ίδιος και συνόδεψε την ασφαλή  «φυγή» Ελλήνων και Αρμενίων μέχρι τη Μυτιλήνη.  Εκεί βρήκε αγκυροβολημένα δεκάδες ελληνικά πλοία και ζήτησε από πλοιοκτήτες και πλοιάρχους να συνδράμουν στην επιχείρηση «φυγής» των Ελλήνων από την Σμύρνη που ακόμη καιγόταν! Το θέμα έφτασε στην κυβέρνηση που φοβόταν ότι αν τα ελληνικά πλοία καταπλεύσουν στη Σμύρνη, θα τα επιτάξουν οι Τούρκοι και μ’ αυτά θα επιτεθούν στα νησιά.

Ο Τζένινγκς, έφερε σε επικοινωνία την ελληνική κυβέρνηση με τον Κεμάλ για να βρεθεί λύση. Αυτή βρέθηκε, αφού τελικά συμφωνήθηκε να καταπλεύσουν τα ελληνικά πλοία στη Σμύρνη χωρίς να έχουν υψωμένη την ελληνική σημαία, ενώ ταυτοχρόνως θα έχουν την υψηλή  προστασία του ίδιου του Τζένινγκς αλλά και συνολικά των ΗΠΑ. Με αυτόν τον τρόπο, μεταφέρθηκαν από τη Σμύρνη σε ελληνικά νησιά, περισσότεροι από 180 χιλιάδες άνθρωποι, που θα είχαν αβέβαιη τύχη αν δεν είχαν καταφέρει να αποχωρήσουν μέσα στις προθεσμίες που είχαν ορίσει οι Τούρκοι.  Κι όταν τέλειωσε η «εκκένωση» της Σμύρνης, ο Τζένινγκς  οργάνωσε με αμερικανικά πλοία τη «φυγή» χιλιάδων Ελλήνων από τον Τσεσμέ, το Αϊβαλί και σχεδόν όλες τις μικρασιατικές πόλεις.

Μια άλλη περίπτωση ανθρώπου που έσωσε τις ζωές δεκάδων χιλιάδων Ελλήνων, είναι ο Νορβηγός διπλωμάτης και ακαδημαϊκός δάσκαλος Φρίντχοφ Νάνσεν.  Ήταν τότε εκπρόσωπος της χώρας του στην ΚτΕ, πρόδρομο του ΟΗΕ και του ανετέθη το 1920 το ζήτημα επαναπατρισμού των αιχμαλώτων του Α’ παγκοσμίου πολέμου. Κι αμέσως μετά του ανετέθη το ζήτημα των σχεδόν δυο εκατομμυρίων Ρώσων προσφύγων που διεσπάρησαν σ’ όλη την Ευρώπη, κυνηγημένοι από τους μπολσεβίκους, μετά τη δικτατορία που επέβαλλαν το 1917.

Με την εμπειρία του αυτή, ανέλαβε το έργο αποκατάστασης των προσφύγων που είχαν διαφύγει από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη και υπερέβαιναν κατά πολύ το ένα εκατομμύριο ανθρώπους. Τον χειμώνα του 1923, ένα χρόνο μετά την καταστροφή, είχαν πεθάνει από κακουχίες, ασιτία κι ασθένειες, περισσότεροι από 70 χιλιάδες Έλληνες.

Ο Νάνσεν έφτασε στην Ελλάδα και άρχισε να συντονίζει την ελάχιστη βοήθεια που προσέφερε το ελληνικό κράτος και την μεγαλύτερη που προσέφεραν φιλανθρωπικές οργανώσεις, κυρίως από τις ΗΠΑ. Οργάνωσε στρατόπεδα, συσσίτια,  ίδρυσε νοσοκομεία, επέβλεψε ακόμη και τη λειτουργία τους, ενώ αντιμετώπισε αποτελεσματικά τον τύφο που είχε ξεσπάσει στις τάξεις των προσφύγων.

Τέλος, ήταν ο άνθρωπος που κατάφερε αυτό που φαινόταν ακατόρθωτο για την ελληνική κυβέρνηση: Αφού αξιοποίησε όλες τις διεθνείς σχέσεις του, εξασφάλισε δάνεια για να χρησιμοποιηθούν προκειμένου οι πρόσφυγες να καταστούν αυτάρκεις και να ξεκινήσουν νέα ζωή. Πρωτοστάτησε ακόμη και στην ανεύρεση γαιών προκειμένου να εγκατασταθούν. Πολλοί οικισμοί αρχικά, δημιουργήθηκαν με την τεράστια συνδρομή του, σε όλη την Ελλάδα.

Ο Νάνσεν, για όλη αυτή την προσφορά του στους ανθρώπους τιμήθηκε το 1922, με το Νόμπελ Ειρήνης. Τα δε χρήματα του βραβείου τα προσέφερε για την αρωγή των προσφύγων. Η δε προτομή του κοσμεί στη Βασιλέως Κωνσταντίνου, στην Αθήνα.