Ο ρόλος της Αριστεράς στην άνοδο της Ακροδεξιάς

Γράφει
ο Μιχάλης Δεμερτζής

Α. Βραζιλία και Βενεζουέλα

Μετά την εκλογή του ακροδεξιού Μπολσονάρο στην προεδρία της Βραζιλίας άνοιξε ξανά η συζήτηση για την άνοδο της Ακροδεξιάς στον πλανήτη, αλλά ίσως αυτή τη φορά θα πρέπει να μπει σε μία διαφορετική βάση, κυρίως επειδή η βραζιλιάνικη κοινή γνώμη φαίνεται να

απαντάει στον σοκαρισμένο υποτίθεται υπόλοιπο πλανήτη: «Δεν έχετε ιδέα» – και αναφέρεται στο αριστερό Κόμμα των Εργατών που κυβερνούσε τη Βραζιλία ως τώρα. Το ενδιαφέρον είναι πως αυτό που εξόργισε τους Βραζιλιάνους δεν ήταν η δύσκολη οικονομική κατάσταση στη χώρα, αλλά η αποκάλυψη ενός σκανδάλου τεράστιου μεγέθους, μετά την οποία οι φορολογούμενοι ανακάλυψαν ότι ουσιαστικά πλήρωναν, μεταξύ άλλων, τη στήριξη των καθεστώτων Τσάβες και Μαδούρο στη Βενεζουέλα. Μία από τις δημοφιλέστερες απαντήσεις μάλιστα στην ερώτηση «Γιατί Μπολσονάρο;» ήταν: «Για να μη γίνουμε Βενεζουέλα». (Info: Wall Street Journal)

Υπό αυτές τις εξελίξεις και με τους αριστερούς (και όχι μόνο) απανταχού της γης να νομίζουν ότι η άνοδος της Ακροδεξιάς παγκοσμίως συμβαίνει επειδή «η Αριστερά απογοήτευσε» και επειδή οι δηλωμένοι σοσιαλιστές των υψηλών πολιτικών κλιμακίων «δεν είναι πραγματική Αριστερά», είναι μία καλή ευκαιρία να εξετάσουμε το ρόλο της Αριστεράς στο φαινόμενο. Πριν από αυτό, ωστόσο, είναι σκόπιμο να διευκρινίσουμε πως η Λατινική Αμερική διαφέρει αρκετά από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ.

Σε μεγάλο μέρος της Κεντρικής και της Νότιας Αμερικής το εκκρεμές της πολιτικής κινήθηκε ιστορικά ανάμεσα σε έξωθεν επιβεβλημένους δικτάτορες και σοσιαλιστές που κόμιζαν την επανάσταση, δημιουργώντας εν τέλει μία βαθιά αριστερή παράδοση και μετατρέποντας την Αριστερά από αντισυστημικό ρεύμα, όπως είναι στα περισσότερα ανεπτυγμένα κράτη, σε κύρια δύναμη του status quo.

Ως εκ τούτου, με τον φιλελευθερισμό στη Λατινική Αμερική κατά κανόνα συμπιεσμένο από το μέγεθος των άκρων, το δίλημμα Αριστερά ή Ακροδεξιά, όπως συνέβη στη Βραζιλία και πιθανότατα θα συμβεί κάποια στιγμή στη Βενεζουέλα, δεν φαίνεται ακριβώς αφύσικο. Στην Ευρώπη, που μας ενδιαφέρει και πιο πολύ, οι επιλογές είναι πολύ περισσότερες και δεν είναι τυχαίο πως, όταν η δημοκρατία και η ελευθερία λειτουργούν μέσα από καλά δομημένους θεσμούς και οι επιλογές είναι πολλές, η Αριστερά μένει αντισυστημική.

Β. Ευρώπη

Η συνεισφορά της Αριστεράς στην ιδεολογία και την «ανάσταση» του Φασισμού

Για τον ανεπτυγμένο κόσμο λοιπόν, έχουμε γράψει παλιότερα πως ο λόγος που οι λαοί ψηφίζουν τα τελευταία χρόνια ακραία λαϊκιστές ηγέτες είναι, αδρομερώς, ο αντισυστημισμός εκ του ασφαλούς και η διάδοση των social media, ο ρόλος των οποίων γενικώς υποτιμάται αν και η συνεισφορά τους στο φαινόμενο είναι τεράστια. (Για περισσότερα, βλ.: «Η λογική φεύγει, ο Ντόναλντ Τραμπ έρχεται...»,  28/07/2016, https://grpost.blogspot.com/2016/07/blog-post_28.html.) Αυτός ο αντισυστημισμός έχει πολύ περισσότερο Αριστερά παρά Ακροδεξιά μέσα του, παρότι, όσο προχωράμε πιο βαθιά στην κρίση της παγκοσμιοποίησης, εκφράζεται όλο και περισσότερο με ψήφους προς την Ακροδεξιά.

Τι συνέβη λοιπόν και άρχισε να μας απασχολεί στα σοβαρά ο Φασισμός 70 χρόνια μετά το τέλος του ‘Β Παγκόσμιου Πόλεμου;

Όλα αυτά τα χρόνια συντηρείτο – και όσο ανέβαινε το βιοτικό επίπεδο των Ευρωπαίων μεγεθυνόταν – ένας αντικαπιταλισμός δομημένος από αριστερά επιχειρήματα και τροφοδοτούμενος από έναν αριστερό ακτιβισμό που έχει ως αυτοσκοπό τη σύγκρουση, ακριβώς επειδή τα επιχειρήματα είναι σαθρά. Παρά ταύτα, η Αριστερά εξακολουθεί να υπάρχει μέσα από τη γοητεία της αντίδρασης και την περιπτωσιακή κριτική στις καπιταλιστικές μεθόδους, την ώρα που η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση πραγματοποιεί τα πιο τολμηρά σοσιαλιστικά όνειρα, όπως είναι, π.χ., ο διεθνισμός και η ευρύτερη διανομή πλούτου. Ωστόσο, επειδή στη δημοκρατία και στο φιλελεύθερο κράτος η κριτική είναι από θεμιτή  έως απαραίτητη, αφήσαμε την Αριστερά να κηρύττει, ενώ βάλαμε τον Φασισμό στο χρονοντούλαπο της ιστορίας.

Όμως έχει κι εκείνος το πλεονέκτημά του: Αν το όπλο της σύγχρονης Αριστεράς είναι η γοητεία της αντίδρασης, το όπλο της Ακροδεξιάς είναι η γοητεία του εθνικισμού. Το πρώτο, το αριστερό όπλο, εντούτοις, λειτουργεί και σε καιρούς παχιών αγελάδων. Το δεύτερο, ο εθνικισμός, μόνο σε καιρούς χαλεπούς – όταν δηλαδή αισθανόμαστε ανασφαλείς, όταν φοβόμαστε τους ξένους ή/και την ανομία στους δρόμους – και πριν αρχίσει εσχάτως να εκδηλώνεται, φυτοζωούσε καταναλώνοντας ημιθανή ρατσιστικά στερεότυπα και παρωχημένες θεωρίες περί εθνικής καθαρότητας, δηλαδή ιδεολογήματα που δεν είναι αρκετά για να «αναστήσουν» τον Φασισμό τον 21^ο αιώνα. Για να συμβεί η εν λόγω «ανάσταση» χρειάστηκε η επίθεση της κρίσης στα εισοδήματά μας μαζί με ανεπτυγμένη ιδεολογία, την οποία η άβολη αλήθεια είναι πως την παρείχε η Αριστερά – το μαρτυρά και η περίοπτη θέση της εργατικής τάξης στη φασιστική θεωρία – όπως παρείχε και μέρος της κοινωνίας που νωρίτερα εκείνη είχε μυήσει στον ριζοσπαστισμό.

Κάπου εδώ έχει νόημα και ο ισχυρισμός ότι ο Φασισμός είναι λιγότερο ιδεολογία και περισσότερο νοοτροπία, αφού κινείται με άνεση τόσο στο αριστερό πολιτικό φάσμα όσο και στο δεξιό, δανειζόμενος σημαντικά στοιχεία και από τα δύο (εξ ου και η μετεξέλιξή του σε εθνικό-σοσιαλισμό), και ως νοο-τροπία, άπαξ και του δοθεί η ευκαιρία, ξεπερνά με ευκολία τις θεωρίες για να περάσει στην πράξη.

Εν ολίγοις, όταν το ζήτημα είναι τα λόγια, ο αντιπολιτευτικός λόγος εν προκειμένω, η Αριστερά ως αντιδραστική δύναμη έχει πολλά να πει. Αλλά όταν ο αντισυστημισμός πρόκειται να περάσει στα έργα, όταν αποκτά δυναμική ώστε να διεκδικήσει ή και να πάρει την εξουσία, η ίδια αυτή Αριστερά χάνει τους δυσαρεστημένους πολίτες, την δυσαρέσκεια των οποίων αυτή εξέθρεψε, προ των αντιφάσεων της προς όφελος του Φασισμού.

Οι καταλύτες του μεταναστευτικού και της ισλαμικής τρομοκρατίας

Στην περίπτωση του ανεπτυγμένου κόσμου, οι λαοί για τα δεινά που τους έφερε η κρίση έριξαν το φταίξιμο στις ελίτ. Δεν το έριξαν ούτε στους μετανάστες ούτε σε άλλους λαούς. Για αυτό και ο εναλλακτικός πολιτικός λόγος που κυριάρχησε στην αρχή της κρίσης ήταν αριστερός. Οι αγορές, οι τράπεζες, τα χρηματιστήρια, τα γκόλντεν μπόις και το παλιό πολιτικό σύστημα ήταν ο εχθρός και αυτά ήταν που κατέβασαν τον κόσμο στους δρόμους. Αλλά, ως εχθρός, όλα τούτα ήταν αόριστα. Ποιοι ακριβώς είναι «οι αγορές»;

Μετά, μαζί με την οικονομική ύφεση στην Ευρώπη ήρθε και το σύμπτωμα του μεταναστευτικού και η ισλαμική τρομοκρατία και εκεί δεν κατέβηκε κανείς στους δρόμους, γιατί εκεί υπήρχε η ακροδεξιά πρόταση του «έξω οι ξένοι». Εκεί φαινόταν πια ο εχθρός, έστω ένας εχθρός, και αν η σε βάρος του αντίδρασή μας ως αγανακτισμένοι πολίτες ανησυχεί το παλιό, καπιταλιστικό κατεστημένο, τόσο το καλύτερο… Για αυτό και δεν το έχει σε τίποτα ένας πολίτης που φώναζε στις πλατείες της Ιταλίας ή της Ελλάδας ενάντια στους πουλημένους στο κεφάλαιο πολιτικούς του, να ψηφίσει Λέγκα του Βορρά ή Χρυσή Αυγή στις εκλογές. Με άλλα λόγια, αν δεν υπήρχε το μεταναστευτικό και η ισλαμική τρομοκρατία, η λεγόμενη ψήφος διαμαρτυρίας σε πολλές χώρες τουλάχιστον στο μεγαλύτερο μέρος της θα έμενε αριστερή.

Γ. Συμπερασματικά

Συνοψίζοντας, ο αντισυστημισμός, έχοντας ως σύνθημα την εκμετάλλευση των αδυνάμων, ξεκίνησε αριστερός στις πλατείες και στα έδρανα της αντιπολίτευσης και, με σύνθημα πια την «επιστροφή» της εκάστοτε χώρας στους πολίτες της, καταλήγει ακροδεξιός με νέας γενιάς ναζιστές στα κοινοβούλια και επίδοξους δικτάτορες σε κυβερνήσεις μερικών από τις μεγαλύτερες χώρες του πλανήτη.

Αυτά δεν τα σημειώνουμε για να πούμε ότι η Αριστερά έχει την αποκλειστική ευθύνη για την άνοδο της Ακροδεξιάς στον πλανήτη, αλλά περισσότερο για να αναδείξουμε πως αυτή η άνοδος δεν είναι αποτέλεσμα της ανυπαρξίας της Αριστεράς όπως βαυκαλίζονται οι ανά την υφήλιο οπαδοί της. Είναι αποτέλεσμα μίας σειράς παραγόντων, στον οποίο συμπεριλαμβάνεται και η Αριστερά, τόσο ως συστημική ορίζουσα που αδυνατεί να αφομοιώσει τα νέα δεδομένα της παγκόσμιας οικονομίας (Λατινική Αμερική), όσο και ως κύρια αντισυστημική δύναμη που δεν παρέχει βιώσιμη εναλλακτική (Ευρώπη).