Η δημοκρατία δεν είναι εξασφαλισμένη

Γράφει ο Μιχάλης Δεμερτζής

 Υπάρχει μόνο μία χώρα στον κόσμο με πάνω από 200 συνεχόμενα χρόνια δημοκρατικού καθεστώτος: οι ΗΠΑ. Η αμερικανική δημοκρατία κρατά μέχρι σήμερα, παρά τις παθογένειές της και κάποια παλιά πισωγυρίσματα, αλλά να που 200 χρόνια παράδοσης δεν είναι αρκετά για να πει κανείς ότι αποκλείεται να έχει καινούρια (πισωγυρίσματα)... Από τα όσα πρωτοφανή συνέβησαν την προηγούμενη εβδομάδα στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, φαίνεται ότι κίνδυνοι ελλοχεύουν και μετά από 200, 400 ή 1000 χρόνια δημοκρατικής παράδοσης και αυτό είναι κάτι που οφείλει να έχει στο νου του όποιος

θεωρεί εαυτόν δημοκράτη. Εν ολίγοις, αν κάτι επιβεβαίωσαν οι εικόνες από την εισβολή όχλου στο Καπιτώλιο, είναι πως κανείς ποτέ δεν πρέπει να θεωρεί τη δημοκρατία δεδομένη…

Η δημοκρατία, με άλλα λόγια, δεν είναι μία μηχανή που πηγαίνει μόνη της και «στρώνει» τα προβλήματα και τις παθογένειες μίας κοινωνίας σαν οδοστρωτήρας. Το αντίθετο συμβαίνει. Η κοινωνία αποφασίζει πώς θα πορευτεί και αν ο δρόμος που επιλέξει είναι αρκετά στραβός, μπορεί να της κοστίσει έως και την ίδια της τη δυνατότητα να αποφασίζει για τον εαυτό της. Όσο ανελαστικοί κι αν είναι οι θεσμοί της δημοκρατίας, βλέπετε, από πίσω τους υπάρχουν άνθρωποι... Και όσες ασφαλιστικές δικλείδες κι αν υφίστανται για να ακολουθήσει ένα έθνος μία συγκεκριμένη (δημοκρατική, ειρηνική, αναπτυξιακή κτλ.) πορεία, εκείνοι οι άνθρωποι στο τέλος θα καθορίσουν την κατεύθυνση. Για αυτό και έχει σημασία ποιους διαλέγουμε με την ψήφο μας σε θέσεις ευθύνης. Οι θεσμοί υπάρχουν, κυρίως, για να εξασφαλίζουν έναν ελάχιστο, πολύ βασικό και απαραίτητο βαθμό νομιμοποίησης των αποφάσεων. Δεν μπορούν να προστατεύσουν τους ανθρώπους από τους εαυτούς τους.

Δείτε το θεσμό του Προέδρου της Δημοκρατίας στην Ελλάδα, για παράδειγμα. Η επιλογή του προσώπου για τη συγκεκριμένη θέση απαιτούσε, μέχρι πρόσφατα, υψηλό βαθμό συναίνεσης από τα κοινοβουλευτικά κόμματα και η θητεία του είναι πενταετής, ώστε να εξασφαλίζεται η συνέχεια του κράτους. Σκοπός ήταν, δηλαδή, να μη γίνονται πολύ απότομες αλλαγές από κυβέρνηση σε κυβέρνηση (όπως, π.χ., εξασφάλισε ο Πρόεδρος Ματαρέλα στην πολιτική κρίση του 2018 στην Ιταλία). Κι όμως, με τους «κατάλληλους» ανθρώπους στις κατάλληλες θέσεις, μπορεί να συμβεί και το αντίθετο και ο ίδιος θεσμός να χωρίσει στα δύο μία βουλευτική περίοδο και να έρθουν τα πάνω κάτω. Αυτό ακριβώς συνέβη στην Ελλάδα το 2014 και σε μερικούς μήνες βρέθηκε από κατάσταση σταθερότητας και (ισχνής μεν, αλλά πολυπόθητης) ανάπτυξης, σε κατάσταση εξόδου από την Ευρωπαϊκή Ένωση, με πολλά δις στα σκουπίδια και την υποθήκευση της δημόσιας περιουσίας για έναν αιώνα.

Όλα τα παραπάνω πρέπει να τα λάβουν σοβαρά υπόψη όσοι (και στην Ελλάδα είναι πολλοί που) λένε ότι οι εκλογές δεν αλλάζουν τίποτα. Ναι, δεν αλλάζουν μέσα σε μία βδομάδα, γιατί αλίμονο αν άλλαζε η ζωή μας τόσο εύκολα. Αν μη τι άλλο, πρέπει να υπάρχει μία στοιχειώδης σταθερότητα για να έχει νόημα να σηκωθούμε από το κρεβάτι το επόμενο πρωί. Όμως τίποτα δεν είναι εξασφαλισμένο εσαεί… Ούτε η δημοκρατία ούτε η ειρήνη ούτε η ανάπτυξη… Για να υπάρχουν αυτά πρέπει να φροντίζουμε να τα συντηρούμε. Αυτό ακούγεται αυτονόητο, αλλά, τουλάχιστον στην Ελλάδα, δεν είναι… Στη χώρα μας βλέπουμε τη δημοκρατία σαν πανάκεια, λες κι έχουν λυθεί τα προβλήματά μας από τη στιγμή που την αποκτήσαμε. Λέμε, χαρακτηριστικά, «στη δημοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα.» Είναι λάθος αυτό. Τις διεξόδους πρέπει να ψάξουμε για να τις βρούμε κι αν χρειαστεί να τις εφεύρουμε. Δεν είναι δεδομένες και σίγουρα δεν θα τις βρει η δημοκρατία για εμάς. Αν δεν το έχουμε καταλάβει αυτό τα τελευταία «ανώμαλα» δέκα χρόνια, δεν θα το καταλάβουμε ποτέ...