ΕΥΑερα: "Ηθικόν δίδαγμα: Ο καλός ο φράχτης κάνει τον καλό το γείτονα"

Γράφει
η Εύα Τσαροπούλου

Όταν ήμουν μικρούλα, η μαμά μου συνήθιζε να μου διαβάζει ένα παραμυθάκι κάθε βράδυ. Δούλευε στο βιβλιοπωλείο πρωί και απόγευμα, το μεσημέρι πεταγόταν στα γρήγορα να μαγειρέψει για τα δυο της κουτσούβελα και έτσι ο μοναδικός «ελεύθερος» χρόνος για να κάνει κάτι μαζί μου ήταν το βράδυ, λίγο πριν κοιμηθώ.

Κάθε που τελείωνε ένα παραμύθι, εκείνη έκλεινε το βιβλίο και μου έλεγε: «Ηθικόν δίδαγμα…» και η φράση είχε πάντα μία φιλοσοφία, που έβγαζε εκείνη την ώρα απ’ το μυαλό της. Της άρεσε να κάνει τον Αίσωπο μάλλον…

Αργότερα, σαν ήμουν

πιο μεγάλη κι εκείνη πολύ πιο κουρασμένη, μου έδινε πια τα βιβλία και διάβαζα τα παραμύθια μόνη μου κι όταν τελείωνε το παραμύθι, σαν καλός παπαγάλος που ήμουν, έκλεινα το βιβλίο κι έλεγα στη μικρή μου αδελφή, που με άκουγε: «Ηθικόν δίδαγμα…» και της αμόλαγα όποια αρλούμπα μου ερχόταν στο κεφάλι μου, αφού θα ήταν ανήμπορη να με διαψεύσει, ούτως ή άλλως…

Τα χρόνια πέρασαν, αλλά φαίνεται πως ετούτα τα μικράτα μας μένουν χαραγμένα στο μυαλό και στην ψυχή μας και μάλλον καθορίζουν τελικώς το ποιοι ακριβώς γινόμαστε. Έτσι, κάθε φορά που διαβάζω κάτι, που ακούω κάτι ή που ζω κάτι, αμέσως έρχεται στο μυαλό μου το συμπέρασμα που είναι πάντα ένα «Ηθικόν δίδαγμα»…

Γιατί «ηθικόν» κι όχι ένα δίδαγμα απλό; Διότι θα ήταν πολύ εύκολο! 

Υπάρχουν διδάγματα και διδάγματα, που προκύπτουν απ’ τους φόβους μας, τις ανασφάλειές μας, τις αποτυχίες μας και μας σκληραίνουν ή μας αλλάζουν προς το χειρότερο. Είναι πολύ δύσκολο να προσπαθείς να βρίσκεις ή ακόμα και να εφευρίσκεις «ηθική» μέσα στα διδάγματα που παίρνεις απ’ τη ζωή, προσπαθώντας ταυτόχρονα να τα κάνεις να λειτουργήσουν θετικά για σένα.

Ουσιαστικά, είναι σαν να χτίζεις μια πολιτεία με ένα νόμο (κι ένα άρθρο, που θα έλεγε κι ένας κοινός γνωστός μας)! «Πολιτεία» είναι αυτό που υπάρχει μέσα στο κεφάλι σου, μέσα στην ψυχή σου και ο ηθικός νόμος είναι γεμάτος από αρχές, που αποφασίζεις ότι θέλεις να ισχύουν για σένα. Όχι γιατί στις επέβαλλε κάποιος τρίτος, με τον οποίο εσύ ενδεχομένως να μην συμφωνούσες ποτέ, αλλά ως αποκλειστικώς δική σου επιλογή.

Είναι πολύ σημαντικό λοιπόν, απ’ αυτά που ζεις να αποκτάς διδάγματα, στα οποία αντανακλάται ηθική, με άλλα λόγια να μπορείς να προσδίδεις στο δίδαγμα ηθική αξία. Όχι επειδή θα τιμωρηθείς αν δεν το κάνεις, αλλά επειδή με αυτό τον τρόπο λαμβάνεις το μέγιστο δυνατό καλό απ’ την εμπειρία σου την κάθε φορά…

Οι αρχές που σχηματίζουν αυτόν τον καθαρά προσωπικό σου νόμο είναι αυτές που ουσιαστικά χτίζουν την πολιτεία που λέγεται «χαρακτήρας». Κι όσο πιο ισχυρός είναι αυτός ο χαρακτήρας, τόσο καθίσταται αδύνατο αυτές οι αρχές να παραβιαστούν. Την προσωπική μας ηθική, βλέπεις, δύσκολα την αποχωριζόμαστε, όταν είμαστε αρκετά δυνατοί κι αρκετά ισορροπημένοι ως άνθρωποι. Το κακό είναι πως αν η ισορροπία είναι προαπαιτούμενο της ηθικής, τότε χρειάζεται τεράστια προσπάθεια για να παραμείνουμε αμετακίνητοι σε αυτά που πιστεύουμε και να μην ξεπουλήσουμε τον εαυτό μας σε φτηνή τιμή, καλύπτοντας ανάγκες εξαιρετικά προσωρινές…

Είναι πολύ εύκολο να έχεις αρχές όταν είσαι πλούσιος για παράδειγμα, αλλά όταν δεν έχεις να ταΐσεις τα παιδιά σου, το έργο σου δυσκολεύει.

Η ηθική, βλέπεις, για κάποιους ανθρώπους είναι απλώς πολυτέλεια.

Ωστόσο, για να τα λέμε όλα, είναι τεράστια ψεματούρα ότι η ηθική είναι απόρροια της όποιας θρησκείας.

Η τραγωδία της ανθρωπότητας ολόκληρης είναι πως οι θρησκείες έχουν βουτήξει το «μονοπώλιό» της. Ή έτσι μας έχουν κάνει να πιστεύουμε τουλάχιστον. Ωστόσο, υπάρχει μεγάλη διάκριση μεταξύ της ηθικής και της ηθικολογίας, όπως αυτές διδάσκουν.

Οι θρησκείες μας έχουν κάνει να ακολουθούμε πιστά τη λογική του ότι το να είμαστε ηθικολόγοι, μας κάνει σίγουρα και ηθικούς…

Και ξορκίζουν την ελεύθερη βούληση ως ανήθικη. Μπερδεύοντας πάλι την ελευθερία με την ελευθεριότητα, που καθόλου το ίδιο πράγμα δεν είναι. Δεν υπάρχει καλύτερη επεξήγηση της ελεύθερης βούλησης απ’ αυτή που την ορίζει ως υπακοή στους ηθικούς νόμους. 

Αυτή εξάλλου είναι η δυσκολία, αλλά και η διάκριση του φιλελεύθερου απ' τους άλλους. 

Το κομμάτι του «η ελευθερία σου τελειώνει εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου», από μόνο του προϋποθέτει έναν περιορισμό, κάτι που κλωτσάει σε αυτή την ίδια την ιδεολογία του φιλελεύθερου, ως οξύμωρο -για να είμαι ευγενική. 

Εκεί είναι που έρχεται η προσωπική ηθική του καθενός και θέτει εκείνα τα όρια, στα οποία η ελευθερία του εξαντλείται. 

Αλλά μην μπερδευτείς: Η προσωπική ηθική είναι ικανή να χαράξει μόνο τα δικά σου όρια, όπως μπορούν να τα ανεχτούν οι δικές σου αρχές, δεν θέτει τα όρια του άλλου, που δεν συμπίπτουν απαραίτητα με τα δικά σου, μόνο και μόνο διότι είναι μία νοητή γραμμή. 

Έτσι, ορίζεται ως «αυτοπεριορισμός» και ως τέτοιος κλωτσάει λιγότερο στη λογική των περιορισμών, με την οποία ο φιλελεύθερος είναι αρνητικά διακείμενος. Εάν εσύ, από μόνος σου, για τους δικούς σου λόγους, αυτοπεριοριστείς, τότε δεν έχεις κανέναν άλλον να κατηγορήσεις ότι σου θέτει δεσμά και μπορείς να συνεχίσεις τη ζωή σου πολύ εντάξει, τόσο απέναντι στους άλλους, όσο και στον εαυτό σου. Αυτό είναι το μεγάλο δώρο της Ηθικής στην Ελευθερία

Όμως, για να ξαναγυρίσω στη θρησκεία και στο πώς αυτή διαχειρίζεται την ηθική, η αλήθεια είναι πως κανείς δεν κατηγόρησε το Θεό για φιλελεύθερο. Δεν θυμάμαι ποιος είχε πει πως αν ο Θεός ήταν φιλελεύθερος, δεν θα είχαμε τις «Δέκα Εντολές», αλλά τις «Δέκα Συστάσεις».

Η Ηθική είναι η μεγάλη αδελφή της Ελευθερίας, η οποία σπεύδει να τη συμβουλευτεί κάθε φορά που τα βρίσκει σκούρα σε τούτο τον κόσμο που τη βάλανε να προσπαθεί να ζήσει, γιατί εκείνη είναι παντού: Στην επιστήμη, στη θρησκεία, στην οικονομία, στην πολιτική, στην Τέχνη. Προσπάθησε να ονοματίσεις κάτι που δεν εμπεριέχει ηθικές προεκτάσεις μέσα του ή που δεν σκοντάφτει κάποια στιγμή σε κάποιον ηθικό κανόνα. Δεν θα βρεις. Είναι παντού.

Αλλάζει η Ηθική με τις εποχές; Αλλάζει, γίνεται άλλοτε ευέλικτη κι άλλοτε άκαμπτη. Είναι όμως η κοινωνική ηθική που θα έπρεπε να αλλάζει κι όχι η προσωπική μας. Φυσικά και θα έπρεπε να αλλάζει η κοινωνική ηθική, διότι οι κοινωνίες, στο πέρασμα του χρόνου έχουν άλλες, διαφορετικές κάθε φορά, ανάγκες κι αυτές ακριβώς καθορίζουν και την ηθική τους, που δεν μπορεί να ξεφεύγει απ’ το εθιμικό πλαίσιο που ορίζει η εποχή και οι συνθήκες.

Ωστόσο, αυτό δεν θα έπρεπε να συμβαίνει με τον άνθρωπο, διότι τότε αυτό που λέμε «χαρακτήρας» δεν θα ήταν παρά ένα φτερό στον άνεμο κι όλοι θα ήμασταν σαν τον Groucho Marx που έλεγε: «Κοίτα να δεις, αυτές είναι οι αρχές μου! Κι αν δεν σου αρέσουνε…εντάξει, έχω κι άλλες!»

Το απελπιστικό που ζούμε σήμερα είναι πως γεμίσαμε Μarxάδες, ως φαίνεται, διότι μοιάζει να μην μπορούμε να σταθούμε σε ένα μέρος από την τόσο αλλαγή οπτικής γωνίας! Γι’ αυτό εξάλλου και ο κόσμος μας δεν μπορεί να σταυρώσει πια μια μέρα καλή!

Ξέρω βέβαια πως οι νόμοι έχουν «παραθυράκια», αλλά η ηθική μοιάζει να είναι ο μόνος νόμος που γνωρίζει τόσο μεγάλη ευλυγισία στην κίνηση, στις μέρες μας. Είναι λοιπόν προφανές πως, όταν σε αυτά που μας αφορούν λειτουργούμε τόσο ευέλικτα, δεν θα μπορούσαμε να πράξουμε διαφορετικά σε αυτά που αφορούν την κοινωνία ολόκληρη.

Ή στραβός είναι ο γιαλός ή στραβά αρμενίζουμε, αλλά μάλλον το δεύτερο μοιάζει να συμβαίνει, διότι ο γιαλός μια χαρά στη θέση του είναι. Απλώς εμείς μάθαμε να φοβόμαστε τα όρια. Τα θεωρούμε καταπιεστικά, τα θεωρούμε ανελεύθερα, τα θεωρούμε έδαφος προς κατάκτηση, ακόμα κι όταν αυτά τίθενται από μας τους ίδιους. Στην προσπάθειά μας να τα ξεπεράσουμε μάλιστα, προσπάθεια που τη λες και αγώνα, τόσο εμφανής, τόσο ταραγμένη που είναι, παρασύρουμε άπειρες άλλες έννοιες, όπως η καλοσύνη, η αγάπη, η σταθερότητα, η ισορροπία, η τιμιότητα, η ντομπροσύνη. Όλα θυσιάζονται σε αυτή την αέναη μάχη με τους δικούς μας ηθικούς κώδικες, που μας στοιχειώνουν σαν Ερινύες!

Τόση προσπάθεια να γίνουμε κάποιοι χωρίς όρια, χωρίς ηθική, τόση ανάγκη να σκοτώσουμε εκείνη τη φωνούλα μέσα μας που λέγεται συνείδηση και λειτουργεί ως καλός αγωγός της ηθικής μας. Για ποιο λόγο; Για να γίνουμε τελικώς κάποιοι «άλλοι» απ' αυτοί που είμαστε, για να προλάβουμε να ζήσουμε περισσότερα πράγματα, λες και κάποιος θα μας τα κλέψει, μια αγωνία να χωρέσουν όλα τα καρπούζια στην ίδια μασχάλη και ακριβώς την ίδια στιγμή, τόσο άγχος να μην μπερδέψει κάποιος την ηθική με την αδυναμία, τόσο άγχος να γκρεμίσουμε όλα τα στεγανά που νομίζουμε ότι μας χωρίζουν απ' τους άλλους. 

Ξεχνώντας κάτι απλό: Ο καλός ο φράχτης κάνει τον καλό το γείτονα! 

Τόσο εύκολη αλήθεια, πόσο δύσκολο είναι να μάθουμε απ' αυτήν!

WITH OR WITHOUT YOU -  C-REAL

https://www.youtube.com/watch?v=0z_RY7jmUSM