Ας μιλήσουμε για κομμουνισμό…

Από τη Θεσσαλονίκη

γράφει

ο Μιχάλης Δεμερτζής

Στις πολιτικές ιδεολογίες, το ταξίδι (το «πώς») έχει μεγαλύτερη σημασία από τον προορισμό.

Αυτό φαίνεται και από το γεγονός πως η σοσιαλιστική θεωρία, στον πυρήνα της, απορρίπτει τις μεθόδους του καπιταλισμού, αλλά όχι τα αποτελέσματά του.

Η Αριστερά μπορεί να λέει ότι τα απορρίπτει κι εκείνα, αλλά τούτο έγκειται στη δυσκολία της να παραδεχτεί ότι ο καπιταλισμός τα πηγαίνει καλύτερα από την ίδια. 

Η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση φαίνεται

να εκπληρώνει, αργά μα σταθερά, σοσιαλιστικά όνειρα όπως ο διεθνισμός, η μείωση των ωρών εργασίας, ευρύτερη διανομή πλούτου κ.α., και η Αριστερά προτιμά να αντιταχθεί και σε αυτά, παρά να αναγνωρίσει ότι κάπου έχει κάνει λάθος.

Για αυτό και ορίζεται πλέον από την επανάσταση (παραδοσιακοί κομμουνιστές) και το εναλλακτικό (ρεβιζιονιστές) και όχι από την ουτοπία. Και, εδώ που τα λέμε, για αυτό έχει γίνει και ανυπόφορη.

Α. Εφαρμογή

Τούτων δοθέντων, το γνωστό «ο σοσιαλισμός είναι καλός στη θεωρία, αλλά δεν εφαρμόστηκε σωστά» είναι ένα τεράστιο παραμύθι. Αν ήταν καλός στη θεωρία, δεν θα είχε τη Δικτατορία του Προλεταριάτου (πιο χαρακτηριστική περίπτωση στην Ιστορία η ΕΣΣΔ) ως μεταβατικό στάδιο προς την αταξική κοινωνία.

Θα πει κανείς ότι υπήρχαν και εναλλακτικές ερμηνείες στα γραφόμενα του Μαρξ, που αντικατέστησαν τη δικτατορία με πιο «εύηχα» καθεστώτα, αλλά αν βγήκε κάποιο συμπέρασμα από οποιαδήποτε προσπάθεια εφαρμογής τους, είναι ότι είτε θα συνοδευτούν από πολύ «αντικαθεστωτικό» αίμα (πχ. Παρισινή Κομμούνα) είτε θα πρέπει πρωτύτερα να πειστεί περίπου όλος ο κόσμος με τα λόγια για το ευγενές του σκοπού.

Το τελευταίο, πολύ απλά, δεν γινόταν.

Παρενθετικά, ο Αλμπέρ Καμί, στον Επαναστατημένο Άνθρωπο, λέει ότι οι χωρικοί της γαλλικής υπαίθρου άκουγαν με προσοχή τούς σοσιαλιστές ιδεολόγους να τους κάνουν κήρυγμα, ενίοτε κάνοντας νεύματα επιδοκιμασίας, και όταν αργότερα περνούσε από το σπίτι τους ο αστυνομικός της περιοχής, τους κατέδιδαν αμέσως!

Η βία, λοιπόν, ήταν μονόδρομος για την σοσιαλιστική ουτοπία όσον αφορά και τους «εναλλακτικούς».

Β. Βία και «ηθικό πλεονέκτημα»

Με δεδομένα τα παραπάνω, συν του ότι δεν μιλάμε για βία που έχει σχέση με κάποια περίοδο αντικομμουνιστικής υστερίας, γίνεται φανερό πως το οποιοδήποτε ηθικό πλεονέκτημα, που θρυλείται ότι έχει ο κομμουνισμός έναντι της ετέρας ιδεολογία που αιματοκύλισε τον κόσμο, τον φασισμό/ναζισμό, αρχίζει να καταρρέει:

Στη θεωρία, λόγω της εγγραφής της βίας, μέσω της Δικτατορίας του Προλεταριάτου, στο γενετικό του υλικό.

Στην πράξη, λόγω του πολιτικού βολονταρισμού που τον διακατέχει.

(Χρειάζεται να διευκρινίσουμε ότι βία και βολονταρισμός διακρίνουν, επίσης, και τον φασισμό/ναζισμό; Στην Ελλάδα, ναι.)

Και αν το πρώτο το αρνούνται κάποιες θεωρητικές παραλλαγές του σοσιαλισμού, δεν μπορούν να πουν το ίδιο και για το δεύτερο.

Όπου «βολονταρισμός», η επιβολή της θέλησης στην πραγματικότητα.

Όλες οι ιδεολογίες φαίνονται μια χαρά, αν όλα στον πραγματικό κόσμο πηγαίνουν τέλεια για αυτές. Αν οι Εβραίοι κάθονταν στην έρημο και, γενικά, αν οι φυλές δεν αναμιγνύονταν, το «είμαστε το καλύτερο έθνος του κόσμου» (που λένε διαχρονικά ουκ ολίγοι λαοί στους εαυτούς τους) δεν θα κατέληγε στο Ολοκαύτωμα. Οι φυλές όμως δεν γίνεται να μείνουν ακίνητες και αναλλοίωτες, με τον ίδιο τρόπο που δεν είναι όλοι οι άνθρωποι ίδιοι, όπως τους θέλει ο κομμουνισμός.

Ως εκ τούτου, δεν είναι τυχαίο που ο Χίτλερ σκότωσε πάρα πολλούς ξένους και λίγους Γερμανούς (μη εβραϊκής καταγωγής εννοείται), ενώ ο Στάλιν πολλούς ξένους και ακόμα περισσότερους σοβιετικούς. Και αυτό πίστη στη θεωρία είναι.

Κι αν ο Στάλιν είναι ο… Στάλιν, ο Λένιν υπηρέτησε παρομοίως ποιοτικά, αν και όχι ποσοτικά, τον Σκοπό, ιδρύοντας τα γκουλάγκ και εκτελώντας μερικές δεκάδες χιλιάδες εκπροσώπων του παλαιού καθεστώτος, κυρίως παπάδες.

Για τη Δικτατορία του Προλεταριάτου, δε, ο Πρώτος Κομμουνιστής δεν μασούσε τα λόγια του: «…είναι ισχύ κερδισμένη και διατηρημένη από τη χρήση βίας του προλεταριάτου επάνω στη μπουρζουαζία, ισχύ ανέλεγκτη από κάθε νόμο…»

Εδώ, κάθε κομμουνιστής που σέβεται τον εαυτό του μπορεί να ανακαλύψει ένα ρεαλπολιτίκ κομμάτι μέσα του και να πει «δεν γινόταν αλλιώς…».

Από ιστορικής άποψης, το «δεν γινόταν αλλιώς» είναι κατανοητό. Το ηθικό πλεονέκτημα είναι που δεν βγάζει νόημα…

Όσο για την ελκυστική θεωρητική αφετηρία τού «ας μοιραστούμε όλοι τα πάντα» (σαφώς ευγενέστερη του «είμαστε το καλύτερο έθνος»), όταν η κατάληψη και η παραμονή στην εξουσία χρησιμοποιεί στη θεωρία και ακυρώνει στην πράξη την επικαλούμενη κοινοκτημοσύνη για περίπου έναν αιώνα αδιάκοπα, τότε εκμηδενίζεται το πλεονέκτημα, αν δεν μετατρέπεται και σε μειονέκτημα, καθώς η προπαγάνδα είναι κάτι που ο κομμουνισμός, σε αντίθεση με τον φασισμό, δεν παραδέχθηκε ποτέ.

Γ. Η ιερή ιδέα

Μικρή σημασία έχουν τα παραπάνω για τους αριστερούς απανταχού της Γης. Τα ψέματα και οι νεκροί του σοσιαλιστικού ονείρου δεν τους πτοούν, γιατί η ιδέα από μόνη της είναι μεγαλειώδης. Ό,τι και αν φταίει για την αποτυχία της, είναι έξω από αυτήν.

Είτε φταίνε οι ανεπαρκείς ηγέτες είτε, για τους μετριοπαθέστερους και ρομαντικούς, η ατελής ανθρώπινη φύση.

Πάντως, το δόγμα δεν αμφισβητείται. Ποιος πιστός αμφισβητεί τη θρησκεία του;

Ο εμπνευστής της, όμως, ήταν και αυτός άνθρωπος και, αν θεωρήσουμε ότι κάπου έπεσε έξω, το ελάττωμα είναι εγγενές· στη θεωρία την ίδια, όχι στη σχέση της με τον κόσμο. Οι κραυγαλέες αντιφάσεις της φέρνουν τη μεγάλη ιδέα να πηγαίνει χέρι-χέρι με το ψέμα.

Εν προκειμένω, ένας άνθρωπος, που έκρινε σκόπιμο να δουλέψει τριάντα ολόκληρα χρόνια για να τεκμηριώσει επιστημονικά την απλή και διαισθητική μεν, ιδρυτική για τον σοσιαλισμό δε, θέση του ότι ο καπιταλισμός βασίζεται στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, δεν κατάφερε να «δέσει» αυτό το έργο ζωής (Το Κεφάλαιο) με τα υπόλοιπα (έργα).

Ενδεικτικά, το Κομμουνιστικό Μανιφέστο αντικρούει το Κεφάλαιο, αφού στο δεύτερο υποστηρίζει, αρκούντως τεκμηριωμένα μάλιστα, ότι ο καπιταλισμός θα καταρρεύσει όταν τελειοποιηθεί (και όχι νωρίτερα), ενώ στο πρώτο (και σε άλλα βεβαίως) καλεί σε επανάσταση.

Κι αν το «Μανιφέστο» γράφτηκε είκοσι χρόνια πριν εκδοθεί ο πρώτος τόμος του «Κεφαλαίου», η Κριτική του Προγράμματος της Γκότα, στην οποία επιμένει για την επαναστατική Δικτατορία του Προλεταριάτου, γράφτηκε μετά.

Προφανώς, όταν θεωρείς (μάλλον ορθά) ότι ο καπιταλισμός είναι προορισμένος να δυναμώνει μετά από κάθε κρίση, πρέπει να είσαι αμείλικτος για να τον νικήσεις. Συνεπώς, η αρχική, «ιερή» θέση που καταδικάζει την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο πηγαίνει περίπατο, αν ο πρώτος άνθρωπος ανήκει στην αστική τάξη (βλ. και ορισμό της Δικτατορίας του Προλεταριάτου από Λένιν, παραπάνω).

Στο ένα έργο, λοιπόν- το Κεφάλαιο- μιλά ο επιστήμονας και στα άλλα ο πολιτικός και, μάλλον δυστυχώς, ο πολιτικός επικράτησε.

Για αυτό έτρεχε από επανάσταση σε επανάσταση.

Για αυτό, ο άνθρωπος που εντόπισε και μελέτησε τις αντιφάσεις του καπιταλισμού, έκανε τα στραβά μάτια στις δικές του.

Τι κι αν ο καπιταλισμός λειτουργούσε;

Μπορεί η δική του εναλλακτική να είχε μέσα επανάσταση, δηλαδή αίμα, και δικτατορία, αλλά, καθώς ο καπιταλισμός θα αργούσε να διαλυθεί, για εκείνον, άξιζε η προσπάθεια. Αν μη τι άλλο, πρέπει να είναι συναρπαστικό να βλέπει κανείς τις θεωρίες του να παίρνουν σάρκα και οστά.

 Κάτι που μπορεί να αθωώνει τον ίδιο, αλλά όχι εκείνους που αγνόησαν τα μαρξιστικά παράδοξα και βάλθηκαν να του κάνουν το χατίρι με κάθε κόστος.