Θάνος Μικρούτσικος: Με τους αθάνατους είχε λογαριασμούς

Γράφει
ο Νίκος Γ. Σακελλαρόπουλος

Ο Θάνος Μικρούτσικος που λύγισε κι αυτός στον καρκίνο χθες, είναι μια άκρως ενδιαφέρουσα προσωπικότητα. Όχι μόνο καλλιτεχνική, αλλά και πολιτική (αφού διετέλεσε ακόμη κι υπουργός) μα και αθλητική, αφού ήταν «άρρωστος» οπαδός του Παναθηναϊκού.

Η αλήθεια είναι ότι

παρ’ ότι η καλλιτεχνική του ζωή μετρά πολλές δεκαετίες, έχει δημιουργήσει πέριξ αυτού δυσανάλογο πνευματικό βάρος αναλογικά με το μέγεθος του έργου του. Η καλλιτεχνική του πορεία ουσιαστικά βασίστηκε στον «Σταυρό του Νότου» ενώ  είχε κάποια σημαντικά κατά περιόδους έργα με τις φωνές του Μητροπάνου -κυρίως με τη «Ρόζα» και το «Πάντα γελαστοί» (στίχοι Άλκη Αλκαίου)-, τους Μητσιά –Αλεξίου -κυρίως με την "Πιρόγα" (Στίχοι Άλκη Αλκαίου) - τον Γιάννη Κούτρα -με το περίφημο «Άννα μη κλαις»- από τη «Μουσική πράξη στον Brecht» ή και τον Χρήστο Θηβαίο με τον «Άμλετ της σελήνης» (στίχοι Μάνου Ελευθερίου).

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι υπήρξε ο συνθέτης που αφήνει στίγμα πίσω του και επί πολλές δεκαετίες υπήρξε αγαπημένος προσκεκλημένος σε φεστιβάλ της Αριστεράς ή και εκατοντάδων τοπαρχών/δημοτικών αρχόντων για να παρουσιάζει το έργο του.

Το βασικό έργο της πορείας του Θάνου Μικρούτσικου, ο «Σταυρός του Νότου», αποτελεί έναν από τα πιο ευπώλητους δίσκους της ελληνικής δισκογραφίας., αφού έχει πουλήσει περισσότερα από 2 εκ. αντίτυπα. Βασισμένο στην ποίηση του Νίκου Καββαδία. Ένας δίσκος που δεν τον πίστευε κανένας. Ούτε καν ο διευθυντής της δισκογραφικής του εταιρείας, της LYRA.  Πράγματι, ο Πατσιφάς του είπε τότε ότι «την κυκλοφορία του δίσκου αυτού πρέπει να τη θεωρείς δώρο μου προς εσένα, αφού σε εκτιμώ βαθιά. Μα δεν θα πουλήσει ούτε χίλιους δίσκους»!!! Ο δε αδελφός του, Ανδρέας Μικρούτσικος, που τότε έγραφε δισκογραφικές κριτικές με ψευδώνυμο, τον είχε «θάψει»! 

Είχε γράψει:  «Τι κρίμα για αυτόν τον συνθέτη να κυκλοφορήσει έναν τέτοιο δίσκο!'». Μάλιστα, το συνέχισε, γράφοντας : «Ο δίσκος θα έπρεπε να συνοδεύεται και από λεξικό άγνωστων λέξεων, γιατί υπάρχουν περισσότερες από εβδομήντα άγνωστες λέξεις σε έντεκα τραγούδια»…

Όντως, ο Ανδρέας δεν είχε άδικο για τις «άγνωστες λέξεις». Βλέπετε ο αδελφός του είχε «πιάσει» έναν παντελώς άγνωστο ποιητή – θεωρούμενο ασήμαντο μέχρι τότε- και τον είχε μελοποιήσει.  Πολύ σύντομα η  ζωή απέδειξε ότι οι προβλέψεις όλων πετάχθηκαν στον κάλαθο των αχρήστων. Ο δίσκος «έτρεξε» από τις πρώτες ημέρες του, όταν και πούλησε περισσότερα από 50 χιλιάδες αντίτυπα. Τεράστιος αριθμός για την εποχή και δη για πολυσυλλεκτικό δίσκο, αφού περιείχε τρεις ερμηνευτές. Τους Γιάννη Κούτρα (8 τραγούδια), Βασίλη Παπακωνσταντίνου και Αιμιλία Σαρρή που ερμήνευσε και το ομότιτλο τραγούδι.

Γράφοντας προηγουμένως ότι το βασικό έργο της πορείας του Θάνου Μικρούτσικου είναι ο «Σταυρός του Νότου» κι ότι με αυτόν σχεδόν πορεύτηκε μια ζωή, οφείλουμε να το τεκμηριώσουμε. Τον «Σταυρό του Νότου» ακολούθησαν αργότερα δυο ακόμη εκδόσεις. Οι  «Γραμμές των οριζόντων» (1991) και η ζωντανή ηχογράφηση του «Σταυρού του Νότου» στο Μέγαρο Μουσικής (2005). Ουσιαστικά το έργο είναι ίδιο, όμως ουσιαστικά αποτελεί νέα επεξεργασία με προσθήκη νέων έργων και άλλης ενορχήστρωσης. Ενώ σχεδόν όλες οι δημόσιες εμφανίσεις του σε μπουάτ ή συναυλίες, βασίζονταν σχεδόν αποκλειστικά σ’ αυτό το έργο.

Κι όχι μόνο αυτά. Αλλά κι όσα προηγήθηκαν του δίσκου. 

Τότε που ο Θάνος Μικρούτσικος εκλήθη (1977) από τον εφοπλιστή Γιώργο Παπαλιό (που ήταν και παραγωγός κινηματογραφικών και τηλεοπτικών ταινιών) να γράψει τη μουσική μιας ταινίας που θα σκηνοθετούσε ο Τάσος Ψαρράς. Η ταινία ήταν η «Πορεία 090». Ο Παπαλιός είχε «συστήσει» στον Μικρούτσικο το έργο του Καββαδία. Κι εκείνος έγραψε σχεδόν αμέσως επτά τραγούδια. Ακούγονταν στην ταινία/σήριαλ μα δεν συγκίνησαν κανέναν.  Αργότερα, αυτά τα επτά τραγούδια κι άλλα τέσσερα που εν τω μεταξύ είχε γράψει, ζήτησε από τον Πατσιφά να τα κάνει δίσκο… Για να του κάνει απλώς το χατίρι ο Πατσιφάς, όπως «είπαμε» προηγουμένως.

Να πούμε κι αυτό: Μπορεί ο εφοπλιστής Παπαλιός να «σύστησε» στον Θάνο Μικρούτσικο τον ασήμαντο μέχρι τότε Καββαδία, μα ο Μικρούτσικος δημιούργησε την «Καββαδιομανία» που ακολούθησε. Την ανάδειξη του Καββαδία σε σημαντικό ποιητή. Κι είναι όντως ανεξήγητη εξέλιξη το γεγονός ότι σε μια χώρα 10 εκ. ψυχών, ο «Σταυρός του Νότου» έχει πουλήσει περισσότερα από 2 εκ. δίσκους! Και πουλά ακόμη.

Στο σημείο αυτό να προσθέσω μια προσωπική μαρτυρία της αξίας αυτού του έργου και κυρίως της ποίησης του Καββαδία. Προσφάτως μια παρέα 14χρονων παιδιών που ανακάλυψαν μέσω της κόρης μου τον δίσκο στη δισκοθήκη μου, προσπαθούσαν να μάθουν να παίζουν τραγούδια του στις κιθάρες, στα φλάουτα, στις φυσαρμόνικες που είχε το καθένα. Κάποια στιγμή σταμάτησαν να παίζουν κι άκουγα συζητήσεις. Πλησίασα στο δωμάτιο ν’ ακούω καλύτερα. Συζητούσαν κι ανέλυαν τι σημαίνει η φράση «χόρεψε στο φτερό του καρχαρία». Κι ομολογουμένως ένιωσα μια συγκίνηση όταν άκουσα αυτούς τους υπό εκκόλαψη εφήβους να καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο ποιητής εννοεί την προσωπική υπέρβαση που οφείλει πολλές φορές να κάνει ένας άνθρωπος κι ότι τίποτα δεν είναι αδύνατο!

Η Ρόζα

Η «Ρόζα» ήταν γραμμένη από τον Θάνο Μικρούτσικο από τη νιότη του. Πριν ακόμη γράψει τον «Σταυρό του Νότου»! Ηχογραφημένη (το demo) άθλια! Σε σημείο που καλά καλά δεν ακουγόταν. Του στίχους τους είχε λάβει με γράμμα από τον εξαιρετικό ποιητή και στιχουργό αριστουργημάτων, Άλκη Αλκαίο. Μόλις τους διάβασε (1976) άρχισε να παίζει ακαθόριστες νότες στο πιάνο. Όπως ο ίδιος έχει πει δεν κατάλαβε ότι είχε περάσει η ώρα και  μη θέλοντας να ενοχλήσει τους γείτονες, πάτησε τη σουρντίνα του πιάνου (εξάρτημα που προσαρμόζεται στα έγχορδα όργανα για να «πνίγει» τον ήχο) και ξεκίνησε να ηχογραφεί το τραγούδι σ’ ν μαγνητοφωνάκι της εποχής.

Προσέξτε: Ο Θάνος Μικρούτσικος είχε δώσει την «Ρόζα» σε πολλούς τραγουδιστές που όλοι την απέρριπταν! Μεταξύ αυτών και η Χάρις Αλεξίου, που είπε κι εκείνη «όχι» όπως είχε κάνει στον Μάριο Τόκα, όταν της είχε προσφέρει το «Σ’ αναζητώ στη Σαλονίκη»! Τόσο στη μια όσο και στην άλλη περίπτωση ωφελημένος υπήρξε ο Μητροπάνος που είδε την καριέρα να εκτοξεύεται μ’ αυτά τα τραγούδια. Παιγνίδια της τύχης ή της μοίρας ή εν πάση περιπτώσει της αισθητικής και του μυαλού…

Ο Θάνος Μικρούτσικος ήταν άνθρωπος του ταξιδιού. Το έλεγε με όλους τους τρόπους και τόνους. Τώρα ξεκίνησε το πιο μεγάλο του… Καλό δρόμο νάχει…