Ο Κρεμαστινός κι ο Ανδρέας

Γράφει

ο Νίκος Γ. Σακελλαρόπουλος

Η προχθεσινή «φυγή» του Δημήτρη Κρεμαστινού προς την αιωνιότητα άνοιξε για πολλούς το χροντούλαπο με τις μνήμες από την σχέση του (δεν υπάρχει επίθετο για να χαρακτηριστεί) με τον Ανδρέα Παπανδρέου. 

Ο Κρεμαστινός ήταν ο άνθρωπος που ήξερε τα πάντα αναφορικά με την ασθένεια του Ανδρέα και πόσο αυτή επηρέασε την σύγχρονη πολιτική ιστορία και του κόμματός του αλλά και του τόπου.

Τον Δημήτρη Κρεμαστινό τον

είχα γνωρίσει εκείνα τα δύσκολα –πολιτικά και δημοσιογραφικά- χρόνια, με τον Παπανδρέου καρδιοκτυπημένο από ασθένεια μα και έρωτα. Σημαντική προσωπικότητα της ιατρικής επιστήμης, είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν βρεθεί ένας άνθρωπος απ’ όσους περιέθαλψε που να μην ορκίζεται στο όνομά του.  Ταυτοχρόνως, όσοι τον γνωρίζαμε τότε διαπιστώναμε τον δικό του μεγάλο έρωτα για τα Δωδεκάνησα. Έρωτας αθεράπευτος μέχρι τέλους.

Θυμάμαι πολλές φορές τον Γιώργο Λιάνη αλλά και άλλους εξέχοντες της «αυλής» του Ανδρέα να λένε ότι «τότε που ξενυχτούσαμε, Ιούνιο του 1989, περιμένοντας ν’ ακούσουμε την κακή είδηση, ο Κρεμαστινός ήταν εκείνος που έδινε κουράγιο σε όλους και μας έλεγε ότι ο Ανδρέας δεν θα πεθάνει»….

Ο Δημήτρης Κρεμαστινός ήταν μια ιδιαίτερη περίπτωση. Πλην όλων των άλλων ήταν γιατρός, ήταν πολιτικός ήταν γιατρός του κορυφαίου πολιτικού μιας ολόκληρης εποχής αλλά ταυτοχρόνως ήταν εξομολογητής του και άνθρωπος που τήρησε έντιμα και παντελονάτα την ιδιωτικότητα του Ανδρέα και του περιβάλλοντός του.  Ξέρετε πόσο δύσκολο ήταν αυτό σε μια εποχή που τα ΜΜΕ κι οι άνθρωποί τους έμπαιναν ακόμη και στις κρεβατοκάμαρες όσων νόμιζαν ότι γνωρίζουν κάτι; Ξέρετε πόσο δύσκολο ήταν αυτό με τον αυριανισμό να έχει γυμνά πρωτοσέλιδα της πρωθυπουργικής συζύγου; Ξέρετε τι εσωτερική δύναμη χρειαζόταν και τι ισορροπία;

Ο Κρεμαστινός, τότε, έγινε πολλές φορές  ακροατής των σκέψεων του Παπανδρέου, των παθών του ακόμη και των ανασφαλειών του μπροστά στον θάνατο. Κι είχε πει κάποτε ότι δεν είχε δει ποτέ πιο παραμελημένο καρδιολογικό άρρωστο  στην καριέρα του. Κι ήταν δίπλα του πριν και μετά μετά το Χέρφιλντ. Πριν όταν εκείνος αποκάλυψε ότι οι Γερμανοί γιατροί είχαν κάνει λάθος διάγνωση. Μετά στις συνεχείς εκλογές του ’89, στις ημέρες του ειδικού δικαστηρίου, στην πρωθυπουργοποίηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη μα και την θριαμβευτική του επιστροφή το 1993. Τότε που όλοι έλεγαν ότι πρωθυπουργός ήταν ο Ανδρέας αλλά τα καθήκοντά του ασκούσε η … Μιμή.  Ο καθηγητής ήταν και στα ημερόνυκτα αγωνίας – αν όχι απόγνωσης- στο Ωνάσειο. Λίγο μετά ήταν και στο συνέδριο του ΠαΣοΚ, το 1996, το πιο καθοριστικό της ιστορίας του.

Δεν υπάρχει άνθρωπος που βίωσε εκείνα τα πολιτικά παρασκήνια που να μην αποδέχεται ότι ο ρόλος του Κρεμαστινού στην ομαλή διαδοχή του Παπανδρέου προς τον Σημίτη, ήταν καθοριστικός. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι ήταν ο πιο καθοριστικός, αφού ήταν ο μόνος μαζί με τη Λιάνη που έβλεπαν συνεχώς τον Ανδρέα.

Σήμερα, μετά από τόσα χρόνια οφείλουμε να τονίσουμε και κάτι ακόμη. Ότι ο Δημήτρης Κρεμαστινός ήταν ο άνθρωπος που είχε καθημερινή επαφή ΚΑΙ με τον τότε πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κωστή Στεφανόπουλο. Το αποκάλυψε κι ο ίδιος ο Κρεμαστινός πέρυσι, στο περίφημο άρθρο των «Νέων».

Η αλήθεια είναι ότι ο Στεφανόπουλος δεχόταν αφόρητες πιέσεις τόσο από τάσεις –ρεύματα του ΠαΣοΚ, όσο και από την αντιπολίτευση, αφού ολοφάνερα ο Παπανδρέου δεν μπορούσε να διοικεί τη χώρα κι αυτή έπλεε ακυβέρνητη. Αποδεχόταν κι ο ίδιος ότι βρισκόμαστε σε Συνταγματικό κενό. Ρωτούσε τον Κρεμαστινό τι γίνεται με τον Ανδρέα! Μα ουδείς μπορούσε να τον παύσει ή αντικαταστήσει. Τι θα γινόταν αν θα ανέρρωνε; 

Λέγεται – ο ίδιος δεν το επιβεβαίωσε η διέψευσε ποτέ- ότι ο Κρεμαστινός ήταν ο άνθρωπος που φώναξε ο Ανδρέας, παρουσία της κλαίουσας Μιμής. Τον ρώτησε με ασθμαίνουσα φωνή:

-         Δημήτρη με αμφισβητούν πολύ;

Ο μύθος λέει ότι ο Κρεμαστινός δεν κατάλαβε αν ο Ανδρέας εννοεί «πολύ» ή «πολλοί».  Αλλά χωρίς δισταγμό απάντησε ξεκάθαρα:

-         Ναι πρόεδρε.

-         Φωνάξτε τον Αντώνη…

Ο Λιβάνης ήταν εκεί. Κι όλα όσα ακολούθησαν γράφηκαν πια στην ιστορία….

Πολλά χρόνια μετά, ο Δημήτρης Κρεμαστινός δεν είχε απαντήσει στο ερώτημα «πώς και από τι ακριβώς πέθανε ο Ανδρέας;»… Μέχρι πέρυσι τον Φεβρουάριο που συμπληρώθηκαν εκατό χρόνια από τη γέννηση του Παπανδρέου κι άνοιξε ο φάκελος αποκαλύψεων.  Ένα άρθρο στα «Νέα» με τίτλο «Η υγεία του Ανδρέα Παπανδρέου και οι επιπτώσεις της», περιέγραψε τα πάντα για την υγεία  του Ανδρέα, από το 1988 ως το 1996.

Ο Κρεμαστινός ανέφερε ουσιαστικά ότι σεβάστηκε δεκαετίες το ιατρικό απόρρητο και δεν μίλησε αλλά επειδή έχουν γραφεί πάμπολλα και, εν πολλοίς, ανεύθυνα, απαιτείται η  ορθή καταγραφή της Ιστορίας. Ιδού:

«Τέλη Αυγούστου του 1988» γράφει, «κλήθηκα από την ομάδα των ιατρών που παρακολουθούσε τον Ανδρέα Παπανδρέου να τον εξετάσω καρδιολογικά. Το ιατρικό του πρόβλημα εθεωρείτο από τους θεράποντες γιατρούς του κατά βάση παθολογικό πρόβλημα και για τον λόγο αυτό υποβάλλετο μυστικά σε διάφορες εργαστηριακές εξετάσεις. Όταν μου εζητήθη να τον επισκεφθώ στο σπίτι του, αντιπρότεινα ότι θα πρέπει ο ίδιος να έλθει στο Καρδιολογικό Τμήμα του Γενικού Κρατικού Νοσοκομείου Αθηνών, στο οποίο ήμουν Διευθυντής και τούτο γιατί πίστευα ότι χρειαζόταν η απαραίτητη εργαστηριακή υποδομή προκειμένου να τεθεί η σωστή διάγνωση. Παρά τις αντίθετες συστάσεις του περιβάλλοντός του, ο Πρωθυπουργός αποφάσισε να έρθει και να εξεταστεί νύχτα στο νοσοκομείο. Μετά την ολοκλήρωση της εξέτασης είχα εξομολογηθεί στους συνεργάτες μου ότι δεν είχα δει πλέον παραμελημένο καρδιολογικό άρρωστο σε όλη μου τη σταδιοδρομία. Το γεγονός αυτό είχε οδηγήσει σε διαγνωστικό λάθος τους συναδέλφους στην Γερμανία, οι οποίοι υποεκτίμησαν την στένωση της αορτής.  Πριν από μερικούς μήνες ο Πρωθυπουργός είχε επισκεφθεί και εξεταστεί στο Πανεπιστημιακό Κέντρο του Βισμπάντεν στην Γερμανία, όπου ετέθη η διάγνωση της περιοριστικής μυοκαρδιοπάθειας, δηλαδή μια διάγνωση που δεν άφηνε περιθώρια για καμία ουσιαστική θεραπεία, με προσδόκιμο επιβίωσης λίγων μηνών. Η διάγνωση αυτή κρατήθηκε ιατρικά απόρρητη γεγονός το οποίο άφησε ανοιχτά διάφορα σενάρια συνωμοσιολογίας. Δεν την εγνώριζε ούτε ο ίδιος. Όμως η πραγματική διάγνωση ήταν σοβαρού βαθμού στένωση της αορτής με ελάττωση της ελαστικότητας (διατασιμότητας) του μυοκαρδίου και καρδιακή κάμψη. Η παραμελημένη αντιμετώπιση της στένωσης της αορτής είχε οδηγήσει σε καρδιακή ανεπάρκεια σχεδόν τελικού σταδίου, η οποία συγκάλυπτε την εικόνα της βαρύτητας της στένωσης της αορτής. Το γεγονός αυτό είχε οδηγήσει σε διαγνωστικό λάθος τους συναδέλφους στην Γερμανία, οι οποίοι υποεκτίμησαν την στένωση της αορτής. Η περαιτέρω διερεύνηση του ασθενούς με στεφανιογραφία, έδειξε την συνύπαρξη σιωπηρής στεφανιαίας νόσου, με πιθανό σιωπηρό έμφραγμα της δεξιάς κοιλίας, το οποίο ουδέποτε είχε αντιληφθεί ούτε ο ίδιος ο ασθενής. Η κάμψη της δεξιάς κοιλίας ήταν η πρόσθετη παράμετρος που είχε παραπλανήσει τους γιατρούς της Γερμανίας, οι οποίοι έθεσαν τη διάγνωση της μυοκαρδιοπάθειας.

Το Χέρφιλντ

Επακολούθησε άμεση μετάβαση στην Αγγλία, στην αρχή στο νοσοκομείο St. Thomas και εν συνεχεία στο Harefield όπου χειρουργήθηκε από τον Magdi Yacoub με αντικατάσταση της βαλβίδας της αορτής με ανθρώπινη βαλβίδα και παράλληλα bypass. Η προοδευτική αποκατάσταση της υγείας του Ανδρέα Παπανδρέου, υπήρξε μετεγχειρητικά εντυπωσιακή. Όμως το πρόβλημα της διάτασης και κάμψης της δεξιάς κοιλίας παρέμεινε μέχρι το τέλος. Όταν επανειλημμένα τόνιζα στον Πρωθυπουργό ότι η απομάκρυνση από την πολιτική θα του προσέφερε επιπλέον χρόνια ζωής, το απέρριπτε αμέσως, λέγοντας ότι προτιμούσε να είναι ενεργός έναντι οποιουδήποτε τιμήματος. Την ίδια απάντηση έδωσε και όταν του επαναλάμβανα ότι ο δρόμος για την Προεδρία της Δημοκρατίας θα ήταν προτιμότερος για την υγεία και την ζωή του. Τα αλλεπάλληλα stress και η καθημερινότητα της πολιτικής ζωής με αποκορύφωμα το Ειδικό Δικαστήριο, ήταν οι κυριότεροι λόγοι που οδήγησαν τον Ανδρέα Παπανδρέου τρεις φορές στην Εντατική Μονάδα, με κυριότερη αιτία τις λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος και όχι την καρδιακή λειτουργία η οποία υποστηριζόταν με βηματοδότη. Βηματοδότη ο οποίος είχε τοποθετηθεί μυστικά κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στην Αγγλία. Σ

Το Ωνάσειο

Ήταν τέλη Νοεμβρίου του 1995. Ο Πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου εισήχθη αιφνιδίως στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο. Η σοβαρότητα της κατάστασής του επέβαλλε να διασωληνωθεί άμεσα. Δηλαδή δεν είχε καμία επαφή με το περιβάλλον καθώς ευρίσκετο υπό νάρκωση. Ως γνωστόν, όταν ο Πρωθυπουργός αδυνατεί να εκτελέσει τα καθήκοντά του τον αναπληροί ο πρώτος τη τάξει υπουργός. Όμως, ο πρώτος τη τάξει υπουργός αδυνατούσε στην πράξη να αποφασίσει για μεγάλα εθνικά θέματα που προέκυψαν αιφνίδια και έθεσαν τη χώρα ακόμα και σε κίνδυνο πολέμου. Ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωστής Στεφανόπουλος επισκεπτόμενος επανειλημμένως τον Πρωθυπουργό στο νοσοκομείο προκειμένου να επικοινωνήσει μαζί του για σοβαρά θέματα, διαπίστωνε ότι αυτό ήταν αδύνατον. Εζήτησε λοιπόν επιμόνως να γνωματεύσουν οι ιατροί ότι ο Πρωθυπουργός εξέλιπε προκειμένου να μπορέσει να εφαρμόσει το Σύνταγμα όταν ο Πρωθυπουργός εκλείπει. Δηλαδή, να μπορέσει να ακολουθήσει τη διαδικασία που προβλέπεται για εκλιπόντα πρωθυπουργό. Οι γιατροί δήλωσαν εν σώματι ότι ήταν αδύνατον να δώσουν τέτοια γνωμάτευση αλλά και ότι ούτε καν μπορούν να γνωματεύσουν για προσωρινή αδυναμία διότι ισχυρίζονταν ότι δεν μπορούσαν να αναλάβουν τέτοια ευθύνη. Ότι, δηλαδή, σε περίπτωση που ο Πρωθυπουργός επανέλθει πλήρως θα είχε παυθεί από πρωθυπουργός, ουσιαστικά, με την γνωμάτευσή τους. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ζητούσε επίμονα την γνωμάτευση υποστηρίζοντας ότι ο, αναπληρωτής, πρώτος τη τάξει υπουργός δεν είναι συνταγματικός Πρωθυπουργός και ότι ο ίδιος ο υπουργός δεν είναι διατεθειμένος να αναλάβει τόσο μεγάλες ευθύνες, κατά συνέπεια αδυνατούσε να προχωρήσει την διαδικασία.  Τα εθνικά θέματα χειροτέρευαν από μέρα σε μέρα. Ο αρχηγός της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης ζητούσε επιμόνως από τους γιατρούς και από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας να προχωρήσουν σε κάποια διαδικασία προκειμένου να αντικατασταθεί ο Πρωθυπουργός. Ο Μιλτιάδης Έβερτ μου απεύθυνε προσωπικά επιστολή–έκκληση να αναλάβω εγώ την πρωτοβουλία ή οποία θα πρέπει να ευρίσκεται στο αρχείο της Νέας Δημοκρατίας. Τελικώς, μετά από έναν περίπου μήνα, πριν από την Πρωτοχρονιά του 1996, ο Πρωθυπουργός αποσωληνώθηκε και βγήκε από τη μονάδα. Είχε χάσει τελείως τον χρόνο και την επαφή με τα γεγονότα που είχαν συμβεί όλο αυτό το διάστημα. Επιπλέον, δεν είχε ούτε τη διαύγεια αλλά ούτε τη φυσική ικανότητα να ανταποκριθεί στοιχειωδώς στον ρόλο του. Ευρίσκετο υπό τεχνητό νεφρό, τεχνητή αναπνοή, εξωτερική παρεντερική σίτιση πέραν του κύριου μεγάλου καρδιολογικού προβλήματος του.

Η παραίτηση

Όμως, θα έπρεπε να αποφασίσει τουλάχιστον να παραιτηθεί. Αλλά ούτε αυτό ήταν δυνατόν και κανένας δεν τολμούσε να του το υποδείξει. Τελικά υπήρξε η γραπτή παραίτηση από την θέση του Πρωθυπουργού και όχι από την θέση του προέδρου του ΠΑΣΟΚ και αργότερα το τηλεγράφημα της ψήφου εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση Σημίτη.

 Η νοσηλεία στο Ωνάσειο υπήρξε ιδιαίτερο κεφάλαιο όπου εκρίθη η αξιοπιστία και η σοβαρότητα του πολιτικού κα ιατρικού κόσμου της Χώρας καθώς σχεδόν όλοι με τις καθημερινές επαφές τους με δημοσιογράφους, δημιούργησαν πέραν του μεγάλου πολιτικού προβλήματος, πρόβλημα επιτέλεσης ορθής ιατρικής που αναμφισβήτητα επηρέασε την κατάσταση της υγείας του ασθενούς και καθόρισε αρνητικά την όλη εξέλιξη του. Βέβαια όλα αυτά που συνέβησαν στο Ωνάσειο θα μπορούσαν να αποτελέσουν την βάση ενός μυθιστορήματος το οποίο όμως εκφεύγει από το κεφάλαιο της αμιγούς ιατρικής. Μετά το Ωνάσειο επακολούθησε ένα στάδιο ιατρικού Γολγοθά για τον ασθενή όπου οι πνεύμονες υποστηρίζονταν με αναπνευστήρα, η νεφρική λειτουργία από τεχνητό νεφρό, η καρδιακή λειτουργία από βηματοδότη και για μια περίοδο ετρέφετο και παρεντερικά. Έζησε μετά την έξοδο από το Ωνάσειο περίπου 6 μήνες, αφού προηγουμένως είχε παραιτηθεί από την πρωθυπουργία. Τις τελευταίες ημέρες της ζωής του και ενόψει του Συνεδρίου του ΠΑ.ΣΟ.Κ. υφίστατο ένα διαρκές stress με το δίλημμα εάν θα πρέπει ή όχι να παραστεί στο συνέδριο. Το γεγονός αυτό πιθανόν να συνδέεται με την καρδιακή ανακοπή που υπέστη 4 ημέρες προ του συνεδρίου.

Στη σταδιοδρομία μου, ουδέποτε αντιμετώπισα έναν άλλο άρρωστο με ανάλογα προβλήματα. Ο Ανδρέας Παπανδρέου πίστευε ότι η παραπομπή του στο Ειδικό Δικαστήριο είχε στόχο όχι μόνο τον πολιτικό αλλά και τον βιολογικό του θάνατο. Γι’ αυτούς άλλωστε τους λόγους υπήρξε η άρνηση του να παραιτηθεί της πολιτικής, παρά την πίεση που υφίστατο ακόμα και από την ίδια του την οικογένεια. Ήταν αφάνταστη η θέληση του για ζωή και η δυναμική του παρά τα τεράστια προβλήματα της υγείας του που αντιμετώπιζε. Μέχρι τις τελευταίες του στιγμές δεν έδωσε ποτέ εξωτερικά την εντύπωση του φοβισμένου αρρώστου που τρέμει μπροστά στην πιθανότητα του θανάτου».

Κάτι τελευταίο. Ο Δημήτρης Κρεμαστινός δεν βρέθηκε στο ΠαΣοΚ εξ αιτίας των καρδιολογικών προβλημάτων του Ανδρέα. Ήταν στο ΠαΣοΚ από το 1974 ενώ εξελέγη μέλος της Κ.Ε επιτροπής το 1996, πριν καν γίνει γνωστή η ασθένεια Παπανδρέου. Στην τελευταία κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου χρημάτισε

εξωκοινοβουλευτικός Υπουργός Υγείας. Εξελέγη βουλευτής Δωδεκανήσου το 2009 με τον Γιώργο Παπανδρέου κι ήταν βουλευτής μέχρι τις περυσινές εκλογές που δεν επανεξελέγη.

Όμως, όπως και να το κάνουμε το στίγμα που άφησε πίσω του ήταν η σπουδαία επιστημοσύνη του, ο σεβασμός των συνανθρώπων του, η στενή ιατρική του σχέση με τον Ανδρέα και λιγότερο η πολιτική…