Ας τελειώνουμε με τις μαθητικές παρελάσεις

Γράφει
ο Μιχάλης Δεμερτζής

Στο (ίσως πιο γνωστό παγκοσμίως) βιβλίο κοινωνικής ανθρωπολογίας «Μικροί τόποι, μεγάλα ζητήματα», ο Νορβηγός καθηγητής Τόμας Έρικσεν λέει κάτι ενδιαφέρον για το στάδιο της εφηβείας:

Σε όλους τους πολιτισμούς, διαχρονικά, οι ενήλικες έχουν δικαιώματα και υποχρεώσεις που διαφέρουν από τα «δικαιώματα» και τις «υποχρεώσεις» των παιδιών. 

Ενώ όμως είναι ξεκάθαρο για μία κοινωνία ποια μέλη της είναι παιδιά και ποια ενήλικες, τα πράγματα είναι πιο θολά στο ενδιάμεσο στάδιο. 

Για αυτό το λόγο, οι άνθρωποι εφηύραν κάποιες τελετουργίες, οι οποίες

ονομάζονται «διαβατήριες» και σηματοδοτούν το πέρασμα από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση. Κοινό σημείο μεταξύ των διαβατήριων τελετουργιών είναι πως οι περισσότερες είναι συνήθως επώδυνες, για να δηλώσουν το πέρασμα του «παιδιού» στον «κόσμο των μεγάλων», και πως κατά τη διάρκειά τους οι συμμετέχοντες δεν αποτελούν μέρος της κοινωνίας.

Με λίγα λόγια, είτε αυτή η τελετουργία είναι η περιτομή των γεννητικών οργάνων είτε η δημιουργία ενός περίπλοκου τατουάζ είτε η προσωρινή εξορία (αυτά όλα, σε κάποιες κοινωνίες, συμβαίνουν ακόμα), το άτομο που την υφίσταται δεν θεωρείται εκείνη τη στιγμή ούτε παιδί ούτε ενήλικας και βλέπει τον εαυτό του και την κοινωνία από έξω. Πρόκειται για μία κατάσταση στην οποία η απέχθεια προς τις κοινωνικές συμβάσεις και ακόμα και η στροφή στην παρανομία είναι πραγματικά ενδεχόμενα. Για την ακρίβεια, όπως το θέτει ο Τ. Έρικσεν, πρόκειται για ένα στάδιο όπου «όλα μπορεί να συμβούν». 

Σύμφωνα λοιπόν με τον ίδιο, επειδή στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες το να προκαλούμε πόνο στα παιδιά μας θεωρείται πλέον κακοποίηση ανηλίκου, η διαβατήρια τελετουργία προς την ενηλικίωση έχει επεκταθεί σε ένα διάστημα πολλών ετών, χωρίς συγκεκριμένο όριο, όπου το άτομο έχει την πολυτέλεια να μη θεωρείται πλήρες μέλος της κοινωνίας χωρίς παράλληλα να υφίσταται τον παρελκόμενο «πόνο». Αυτό ακριβώς το διάστημα είναι η εφηβεία.

Με την παραπάνω θεώρηση μπορούμε να πούμε πως η κοινωνική ανθρωπολογία εξηγεί το γιατί ο 15χρονος Ευρωπαίος έχει επαναστατικές τάσεις και κάνει ακτιβισμό για ζητήματα όπως τα δικαιώματα των ζώων ή η κλιματική αλλαγή, την ώρα που ο 15χρονος Αφρικανός Μασάι κυνηγάει λιοντάρια για να προστατεύσει τις αγελάδες που τρέφουν την οικογένειά του. 

Επίσης, εξηγεί και κάτι άλλο, λίγο πιο… πεζό: το γιατί πρέπει να καταργηθούν οι μαθητικές παρελάσεις στην Ελλάδα.

Επιστρέφοντας λοιπόν στα καθ’ ημάς, ο χαμός που γίνεται με τα δέκα κορίτσια, τα οποία εμφανίστηκαν στη μαθητική παρέλαση της Ν. Φιλαδέλφειας περπατώντας σαν τους Μόντι Πάιθονς στο θρυλικό Ministry of Silly Walks, δικαιολογείται μόνο στο βαθμό που έχουμε αξιώσεις ενηλίκων από τους εφήβους μας. Και, στην Ελλάδα τουλάχιστον, δεν έχουμε τέτοιες αξιώσεις και, ως ένα βαθμό, καλά κάνουμε.

Τα παιδιά και οι έφηβοι δεν έχουν καμιά δουλειά με κάτι τόσο σοβαρό σε επίπεδο συμβολισμών όπως η παρέλαση. Αν έχουν, τότε η παρέλαση γίνεται εφηβική, όχι οι έφηβοι σοβαροί, και για αυτό έχει μικρή σημασία αν τα συγκεκριμένα κορίτσια είναι ή όχι μαθήτριες ή αν είναι 18, 20 ή 22 χρονών. Από τη στιγμή που η παρέλαση είναι μαθητική, παύει να είναι φόρος τιμής στους αγωνιστές μας.

Κάποιοι λένε ότι οι μαθητικές παρελάσεις χρειάζονται ώστε τα παιδιά «να μαθαίνουν». 

Όμως, για να μαθαίνουν οι νεότερες γενιές τι εστί πειθαρχία υπάρχει το σχολείο, η οικογένεια, η κοινωνία ολόκληρη και για να μαθαίνουν τι εστί ελληνικό έθνος υπάρχει η εθνική μας παιδεία.

Για τις εθνικές μας επετείους, δε, συγκεκριμένα, υπάρχουν οι γιορτές στα σχολεία. Αν θέλαμε τα 16-17χρονά μας να τις αντιμετωπίζουν σοβαρότερα, αντί για γιορτές, θα μπορούσαμε ίσως να τους δείχνουμε ντοκιμαντέρ με εικόνες από τις σωρούς των νεκρών του Διστόμου από τα 9 τους χρόνια ή να τα στέλνουμε στρατό από τα 12 (η «κακοποίηση» που λέγαμε). Για διάφορους λόγους, όμως, δεν το κάνουμε. «Παιδιά είναι ακόμα», άλλωστε, σωστά;

Για αυτό και δεν μας πειράζει όταν χασκογελούν την ώρα της προσευχής και όταν, περνώντας από μπροστά μας στην παρέλαση, χάνουν το βήμα γιατί χαιρετάνε τη μαμά και τον μπαμπά. Ωραία εικόνα η τελευταία, αλλά σε καμία περίπτωση δεν σχετίζεται με μία μεγαλειώδη παρέλαση που τιμά τους νεκρούς του έθνους μας.

Πιο συγκεκριμένα, δεν υπάρχει τίποτα το θρησκευτικό σε μία προσευχή και τίποτα το μεγαλειώδες σε μία παρέλαση όταν γίνονται από ανηλίκους. Υπάρχει, αντιθέτως, κάτι το κατηχητικό, το εκπαιδευτικό. Εάν, λοιπόν, θέλουμε η παρέλαση να έχει εκπαιδευτικό χαρακτήρα για τους νέους μας, πρέπει να είμαστε έτοιμοι να την παραδώσουμε και στις ορέξεις τους. Και σε αυτή την περίπτωση, είπαμε, «όλα μπορεί να συμβούν»…