Η παγκοσμιοποίηση, τα κλειστά σύνορα και η Ευρώπη

Γράφει
ο Μιχάλης Δεμερτζής

 Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το έθνος-κράτος ως δομή περνάει σοβαρή κρίση μετά τη μεγάλη και απότομη διεύρυνση της παγκοσμιοποίησης τις τελευταίες δεκαετίες. 

Η τεχνολογία ξεθωριάζει τα σύνορα από όλες τις απόψεις – πρωτίστως την οικονομική (άποψη), δευτερευόντως την κοινωνική και λιγότερο την πολιτική – και οι αντιδράσεις τής εθνοκεντρικής καθεστηκυίας τάξης είναι

αναμενόμενες και ισχυρές. Αυτές έφεραν και την αλλαγή στάσης των κοινωνιών του ανεπτυγμένου κόσμου (μέρος του οποίου είναι και η Ελλάδα θεωρητικά) προς την εσωστρέφεια, που μεταφράζεται σε πολιτικές οικονομικού προστατευτισμού και απώθησης των μεταναστευτικών ροών.

 Ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων

Αν και οι εν λόγω κοινωνίες στην πλειοψηφία τους ενδιαφέρονται περισσότερο για την κίνηση των προσώπων (μετανάστευση), καθώς την βιώνουν πιο άμεσα και συνεπώς την αντιλαμβάνονται καλύτερα από εκείνη των κεφαλαίων, βλέποντας με την οικονομική κρίση τα εισοδήματά τους να μένουν στάσιμα, έστρεψαν την προσοχή τους τα τελευταία χρόνια στη ροή του χρήματος και διαπίστωσαν την αδυναμία του έθνους-κράτους να την ελέγξει.

Η αλήθεια, ωστόσο, είναι ότι αυτή την αδυναμία την γνώριζαν και πριν την κρίση. Απλά, πριν, οι όποιες χρηματικές εκροές σχετίζονταν με επενδύσεις και εισαγωγές, οπότε και συνδέονταν αναλογικά με την αύξηση του βιοτικού επιπέδου της κοινωνίας. Έτσι ήταν ευχαριστημένοι όλοι, κράτος και πολίτες.

Μετά ήρθε η παγκόσμια κρίση και η προσοχή στράφηκε στο γεγονός ότι μεγάλο μέρος των κεφαλαίων περνά τα σύνορα για να «παρκάρει» σε offshore εταιρείες, τροφοδοτώντας έτσι έναν εγχώριο φαύλο κύκλο υψηλών φορολογικών συντελεστών από τη μία και ηθικής «νομιμοποίησης» της φοροδιαφυγής από την άλλη και δημιουργώντας μία κατάσταση στην οποία κανένας πια δεν είναι ευχαριστημένος. Το κράτος μοιάζει αδύναμο και η κρίση βαθαίνει και διευρύνεται στη κοινωνία.

 Η Ανατολή

 Η λύση στα παραπάνω είναι περισσότερη και όχι λιγότερη παγκοσμιοποίηση, ώστε τα επιμέρους συστήματα, των φορολογικών συμπεριλαμβανομένων, να μοιάζουν όλο και περισσότερο μεταξύ τους και η ανάπτυξη να μη συναντά εμπόδια. Επειδή όμως κάτι τέτοιο φαντάζει μακρινό, πολλές από τις πολιτικές ηγεσίες της Δύσης προτιμούν να καθησυχάζουν τους πολίτες τους κατευθυνόμενοι αντίθετα, φέρνοντας τις χώρες τους σε ακόμα μειονεκτικότερη θέση απέναντι στις αναδυόμενες οικονομίες της Ανατολής.

Η παραγωγικότητα έχει περάσει πλέον για τα καλά στα χέρια των μεγάλων αναπτυσσόμενων χωρών (Κίνα, Ινδία), οι οποίες, από τη μία, έχουν κερδίσει με την υψηλής έντασης εργασία των πληθυσμών τους – άρα με το σπαθί τους – την καθιέρωσή τους ως οικονομικοί γίγαντες, αλλά, από την άλλη, υπονομεύουν τον φιλελεύθερο χαρακτήρα της παγκοσμιοποίησης – άρα την παγκοσμιοποίηση την ίδια! – με τις πρακτικές τους.

 Μετανάστευση

 Πώς μπορεί η φιλελεύθερη Δύση να μείνει σταθερή στο δρόμο της παγκοσμιοποίησης, με όλα τα οφέλη του, και παράλληλα να απαντήσει στη δυναμική των πολυπληθών αναπτυσσόμενων χωρών, με το γερασμένο πληθυσμό της και τα ακριβά εργατικά χέρια;

Κατ’ αρχάς, σε θεωρητικό, πολιτικό επίπεδο, πρέπει να δεχτούμε ότι θα μοιραστούμε την ανάπτυξη και με τον υπόλοιπο πλανήτη, άρα και τα εισοδήματά μας δεν θα μεγεθύνονται συνεχώς με τους υψηλούς ρυθμούς των προηγούμενων δεκαετιών. Αυτό είναι όλο το νόημα της παγκοσμιοποίησης. Νέες αγορές σημαίνει περισσότερη ανάπτυξη για εμάς αλλά και για τους υπόλοιπους.

Σε πραγματικό, οικονομικό επίπεδο, η ανταγωνιστικότητα των δυτικών χωρών περνά, εκτός από την προσήλωση στον οικονομικό φιλελευθερισμό (σε πείσμα των αντίρροπων δυνάμεων που ενίσχυσε η κρίση), μέσα από την εισροή μεταναστών. Ο ευρωπαϊκός νότος μπορεί να υποφέρει από την έντασή της τα τελευταία χρόνια, αλλά εδώ μιλάμε για τη μεγαλύτερη εικόνα.

Με άλλα λόγια, για να γίνουμε ως κοινωνίες πιο παραγωγικοί είτε θα επιτρέψουμε στο βιοτικό μας επίπεδο να υποχωρήσει είτε θα το χρησιμοποιήσουμε ως το συγκριτικό μας πλεονέκτημα, υποδεχόμενοι τους μετανάστες που κάνουν ουρές χιλιομέτρων για να έρθουν στις χώρες μας.

Δεν ακούγεται πολύ ωραίο ως λύση στις μέρες μας, ειδικά με την απειλή της ισλαμικής τρομοκρατίας, αλλά η εναλλακτική, όπως είπαμε, περιέχει οριζόντια επιδείνωση της ποιότητας ζωής μας. Αν ζούσαμε μισό αιώνα νωρίτερα, μπορεί να περιείχε και κανέναν πόλεμο. Αν η Δύση δεν έχει την πολιτισμική αυτοπεποίθηση να δεχθεί μουσουλμανικούς και λοιπούς ξένους πληθυσμούς, κακώς συζητάμε και θα είναι δίκαιο να συρρικνωθεί.

Άλλωστε η ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων την έφερε μέχρι εδώ και δεν μπορεί παρά να πηγαίνει χέρι-χέρι και με την ελεύθερη κίνηση των προσώπων. Αυτή η ελευθερία δεν χρειάζεται να είναι απεριόριστη φυσικά. Είναι λογικό ο βαθμός της να αλλάζει ανάλογα με τη χώρα προέλευσης και αναμενόμενο να περιορίζεται σε καιρούς κρίσης, αλλά δεν παύει να είναι απαραίτητο συστατικό τόσο της λειτουργικότητας του παγκόσμιου συστήματος όσο και του δυτικού τρόπου σκέψης.

Το ζήτημα, ωστόσο, δεν είναι μόνο αξιακό. Δεν προκρίνεται εδώ η μετανάστευση ως λύση επειδή ευθυγραμμίζεται με τις δυτικές αξίες του φιλελευθερισμού και του ανθρωπισμού. Τα οφέλη είναι πρακτικά.

Η ιστορία έχει δείξει πως νέοι μετανάστες και οικονομική μεγέθυνση πηγαίνουν μαζί. Το Κέντρο Παγκόσμιας Ανάπτυξης στην Ουάσιγκτον έκανε μία ακραία υπόθεση εργασίας πέρυσι και υπολόγισε πως αν η μετανάστευση ήταν πλήρως ελεύθερη, το παγκόσμιο ΑΕΠ θα ήταν αυξημένο τουλάχιστον κατά 78 τρισεκατομμύρια δολάρια!

Όποιος ζει στον πλανήτη Γη, βέβαια, ξέρει ότι δεν γίνεται να ανοίξουν πλήρως τα σύνορα, αλλά τα λεφτά παραείναι πολλά για να μην μπορεί ένα κράτος να επωφεληθεί έστω και από ένα μέρος τους. Αρκεί να μπορεί να ελέγξει τη «στρόφιγγα».

Για κάποια κράτη αυτό είναι πιο δύσκολο από ό,τι για κάποια άλλα. Σε κάθε περίπτωση, όμως, αναφερόμαστε σε ευνομούμενες κοινωνίες. Οι νόμοι αντικατοπτρίζουν τις αξίες ενός λαού και χωρίς την ευλαβική τήρησή τους, οι κοινωνικές αναταράξεις από τις μεταναστευτικές εισροές μπορεί να είναι δυσανάλογα μεγάλες. Οι ΗΠΑ του προηγούμενου αιώνα, πάντως, έχουν δείξει πώς συνδυάζονται οι μεγάλοι αριθμοί μεταναστών με τον έλεγχο και τη νομιμότητα.

 Ευρώπη

 Στην ηπειρωτική Ευρώπη τα πράγματα δεν είναι ακριβώς όπως ήταν στις ΗΠΑ, που «προστατεύονται» από τον Ατλαντικό, αλλά οι διαδικασίες και τα σύγχρονα μέσα ελέγχου είναι πλέον πιο αποδοτικά.

Σε αυτό το πλαίσιο, η ενίσχυση των ευρωπαϊκών συνόρων είναι εκ των ων ουκ άνευ, όχι όμως για να μένουν ερμητικά κλειστά, αλλά για να καταγράφονται οι εισερχόμενοι και να διεκπεραιώνονται ταχέως οι υποθέσεις τους. Κανείς δεν λέει ότι αυτό είναι εύκολο, δεν είναι όμως και ακατόρθωτο.

Χρειάζεται μεγαλύτερη εγρήγορση και στενότερη συνεργασία των κρατών-μελών. Εν ολίγοις, χρειάζεται μία ολοκληρωμένη συμφωνία μεταξύ τους και σίγουρα κάτι πολύ καλύτερο από τη Σύμβαση του Δουβλίνου και τους κανονισμούς που την διαδέχθηκαν (Δουβλίνο ΙΙ και ΙΙΙ), γιατί τα κλειστά σύνορα απλά δεν αποτελούν επιλογή.

Οι ηγέτες της Γερμανίας και της Γαλλίας φαίνεται να το έχουν καταλάβει αυτό, αλλά έχουν να αντιμετωπίσουν απρόθυμους εταίρους. Αυστρία, Ιταλία και Ουγγαρία κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση, ενώ η Ελλάδα έχει σοβαρό εσωτερικό πρόβλημα νομιμότητας για χώρα εισόδου μεταναστών. Την ίδια στιγμή, το παγκόσμιο παράδειγμα που λέγεται ΗΠΑ καθοδηγείται από έναν ρατσιστή πρόεδρο.

Η σύνοδος κορυφής της ΕΕ που ξεκινά σήμερα με επίκεντρο τη μετανάστευση είναι πολύ σημαντική, και, δεδομένων των δυσκολιών, είναι μόνο η αρχή…