ΕΥΑερα: «Τι έχει και κλαίει το παιδί;»

Γράφει
η Εύα Τσαροπούλου

«Φοβάμαι τη σκιά που συνεχώς με ακολουθεί, μέχρι που κατάλαβα πως είναι ο εαυτός μου! 

Τον εαυτό μας δεν πρέπει να τον φοβόμαστε…».

Με τούτα τα λόγια, που δεν πρόλαβε να τα βάλει σε σειρά, όπως τους έπρεπε, σε μία έκθεση που δεν παραδόθηκε ποτέ, μία 16χρονη έβαλε τέλος στη ζωή της, στερούμενη όλα όσα μπορεί να της έφερνε και αφήνοντας πίσω της μία οικογένεια να αναρωτιέται για πάντα τι έκανε λάθος…

Ένα παιδί «καλής οικογένειας», χωρίς –φαινομενικά- οικονομικά ή άλλα προβλήματα, μια μαθήτρια πάντα γελαστή και χαρούμενη, κατά τις δηλώσεις των συμμαθητών της, βρέθηκε την

προηγούμενη εβδομάδα κρεμασμένη με ένα μαντήλι από το πόμολο της ντουλάπας της, αναστατώνοντας την -όπως αποδεικνύεται κάθε φορά που ακούγεται κάτι τέτοιο- πολύ μικρή κι ανέτοιμη να σηκώσει τόσο βάρος, κοινωνία μας.

Διαβάζοντας μια τέτοια είδηση, δύσκολα μπορείς να μείνεις ανεπηρέαστος, ιδιαίτερα όταν είσαι γονιός. Γι’ αυτό με φρίκη παρακολουθώ την υπόθεση που, βήμα το βήμα, άθελά μου με οδηγεί σε μια πληθώρα πληροφοριών, των οποίων την ύπαρξη δεν μπορώ πια να αγνοήσω…

Εικασίες για το πώς και το γιατί το παιδί οδηγήθηκε ως εκεί, συνοδεύουν τις αστυνομικές έρευνες, που μοιάζει να κλειδώνουν στην άποψη πως η αιτία ήταν μια πρόσφατη ερωτική απογοήτευση που είχε με συνομήλικό της. Κάτι που δικαιώνει και τα στοιχεία που παρουσίασε πρόσφατα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, που θέλουν ως πρώτη αιτία θανάτου για τις έφηβες την αυτοκτονία από ερωτική απογοήτευση, σε αντίθεση με τα αγόρια, για τα οποία αυτή την «τιμητική» φέρουν τα τροχαία ατυχήματα! Λογικό κατά τους ψυχολόγους· σε αυτές τις ηλικίες τα μεν κορίτσια παρουσιάζουν υπερβολική ευαισθησία, τα δε αγόρια λατρεύουν την ταχύτητα. Και τα δύο είναι χαρακτηριστικά της συναισθηματικής τους ανωριμότητας.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, περισσότερες έφηβες (από 15 έως 19 ετών) πεθαίνουν προκαλώντας κακό στον εαυτό τους, παρά από ατυχήματα ή ασθένειες.

Ποιες είναι οι αιτίες αυτών των τάσεων; Μοιάζει να διαφέρουν ανάλογα με το από ποια πλευρά κοιτάζει κανείς τον πλανήτη!

Στην Ευρώπη, η ερωτική απογοήτευση καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης. Στη νοτιοανατολική Ασία, οι φυλετικές διακρίσεις κατέχουν τα πρωτεία. Στην Κίνα και στην Ινδία, η οικονομική αβεβαιότητα ή η απελπισία, για τους παράλογους γάμους που αποφασίζονται από τους γονείς για τα κορίτσια τους, όταν αυτά βρίσκονται ακόμα σε πολύ τρυφερή ηλικία, αποτελούν τη βασικότερη «καλή» δικαιολογία. Στην Αφρική πάλι, δεν προλαβαίνουν ούτε να αυτοκτονήσουν, αφού εκεί πεθαίνουν κυρίως απ’ τον HIV ή από την έλλειψη καθαρού, πόσιμου νερού! Κοινός παρανομαστής, ωστόσο, σε όλες τις χώρες: Η ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη. Τα κορίτσια αποφασίζουν να τερματίσουν τη ζωή τους, αφού δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες μιας εγκυμοσύνης που συνέβη πολλές φορές και με τη βία.

Σοκαριστικά, αν και αναμενόμενα, είναι τα στοιχεία που δίνονται για το Αφγανιστάν: Το 80% όσων επιχείρησαν να αυτοκτονήσουν, το έκαναν καταπίνοντας οξύ, δηλητήρια, φυτοφάρμακα και ποντικοφάρμακο. Μάλιστα, με αφορμή την αυτοκτονία της 16χρονης Φάτιμα, κάπου στο κεντρικό Αφγανιστάν, ο κυβερνήτης της επαρχίας απέσυρε το ποντικοφάρμακο απ’ όλα τα καταστήματα της περιοχής. Αυτό ήταν στο μυαλό του το αποτελεσματικό μέτρο! Η άτυχη μικρή είχε αρραβωνιαστεί σε ηλικία τριών ετών (!) με κάποιον συγγενή της, ο οποίος στη συνέχεια «την εγκατέλειψε». Το κορίτσι, ντροπιασμένο απ’ αυτή την έκβαση και μην μπορώντας να αντικρίσει τον πατέρα της και την τιμωρία που αυτός θα της επέβαλλε για το δικό _της_ «αμάρτημα», αποφάσισε να δώσει τέλος στη ζωή της, κάνοντας όλες τις ΜΚΟ να ουρλιάζουν για τις αυξήσεις των αυτοκτονιών από καταναγκαστικούς γάμους και κακομεταχειρίσεις κοριτσιών.

Στην Ελλάδα, με βάση έρευνες και άρθρα που έχουν δημοσιευτεί στο τέλος της προηγούμενης χρονιάς, οι απόπειρες αυτοκτονίας συνεχίζουν να παρουσιάζουν αυξητικές τάσεις, αφού ήδη τα τελευταία σαράντα χρόνια είχαμε αύξηση που άγγιξε το 300%. Το 12,5% των μαθητών (6,6% των αγοριών και 17,6% των κοριτσιών) αναφέρουν απόπειρα αυτοκτονίας, ενώ οι αντίστοιχοι θάνατοι ανέρχονται στο 3.8/100.000 στα αγόρια και το 0.8/100.000 στα κορίτσια (Π.Ο.Υ).  

Ως συχνότερο αίτιο αναφέρεται ο ακραίος περιορισμός της προσωπικής ελευθερίας του παιδιού από τους γονείς, από φόβο μήπως αυτό έρθει σε πρόωρη σεξουαλική επαφή ή κάνει χρήση ναρκωτικών ουσιών! Άλλοι παράγοντες που ενοχοποιήθηκαν για την αυτοκτονική συμπεριφορά των Ελλήνων εφήβων ήταν η ύπαρξη κάποιας ψυχιατρικής διαταραχής, κυρίως κατάθλιψης, οι συναισθηματικές απογοητεύσεις και τα αισθήματα αποτυχίας στο σχολείο. Οι μελέτες έδειξαν ότι το 58% των περιπτώσεων απόπειρας αυτοκτονίας έχουν ως αιτία διάφορες δύσκολες οικογενειακές καταστάσεις, όπως ένα κακό διαζύγιο ή η περίοδος της διάστασης των γονέων. Η απομυθοποίηση της γονικής φιγούρας, που μέχρι την εφηβεία του παιδιού ήταν η «δυνατή», αυτή που τα φρόντιζε όλα, οδηγεί στην αμφισβήτησή της και πολλές φορές στην ανάγκη τιμωρίας της, διότι αποδείχτηκε πως δεν ήταν ο σούπερ ήρωας που αυτά είχαν πλάσει στο μυαλό τους όσο ήταν μικρά. Ένα άλλο αναμενόμενο στοιχείο που προέκυψε απ’ τις έρευνες είναι πως αναφέρθηκαν περισσότερες αυτοκτονίες αγοριών στην Αθήνα, ενώ κοριτσιών στην επαρχία, κάτι που δεν θέλει πολύ μυαλό για να κατανοήσει κανείς…Υποκρινόμαστε πολύ καλά πως είμαστε «μοντέρνα» χώρα, εδώ στο Κωσταλέξι μας...

Ποια είναι τα συνήθη μέσα αυτοκτονίας; Ο πνιγμός ή απαγχονισμός, η δηλητηρίαση, τα εγκαύματα και φυσικά, η λήψη υπερβολικής δόσης φαρμάκων, που δεν χρειάζονται συνταγογράφηση. Κι ας μην ξεχνάμε και τη νέα «μόδα», την κυβερνο-αυτοκτονία, καθώς αυξάνονται συνεχώς τα καταγεγραμμένα περιστατικά αυτοκτονιών μέσω του διαδικτύου. Ιστότοποι που ειδικεύονται στην αυτοκτονία (suicide websites), αλλά και «παιχνίδια» θανάτου με περίεργα ονόματα, όπως το «Παιχνίδι λιποθυμίας», το «Παιχνίδι πνιγμού», το «Στον 7^ο ουρανό», ο «Διαστημικός Πίθηκος», το «Selfcutting» ή το «Placebo», είναι εκεί για να δώσουν στα παιδιά μας υποτιθέμενες «διεξόδους», σε πολύ υπαρκτά προβλήματα.

Σήμερα, διάβασα με φρίκη πως σάλο έχει ξεσηκώσει στη Ρωσία το νέο παιχνίδι για μικρά κορίτσια με το ευφάνταστο όνομα: «Γίνε η νεράιδα της φωτιάς», που έχει κάνει τις ρωσικές αρχές να χάσουν τον ύπνο τους! Η παρότρυνση μοιάζει με αστείο, βασισμένο σε μια παιδική σειρά με μικρές μάγισσες, καθώς προτείνει στα κορίτσια να ανοίξουν το γκάζι στην κουζίνα και να πουν «τις μαγικές λεξούλες». Η Daily Mail που δημοσιεύει παντού την είδηση, γράφει πως οι φωνητικές οδηγίες είναι πολύ απλές: «Τα μεσάνυχτα, όταν όλοι κοιμούνται, σήκω από το κρεβάτι σου και κάνε το γύρο του δωματίου τρεις φορές. Μετά πες τις μαγικές λέξεις ‘βασίλειο του Alfey, μικρές νεράιδες, δώστε μου τη δύναμη, σας το ζητώ’. Μετά πήγαινε στην κουζίνα ήσυχα, κανείς δεν πρέπει να σε καταλάβει, αλλιώς η μαγεία των λέξεων θα χαθεί, άνοιξε το γκάζι στην κουζίνα, όλα τα μάτια! Αλλά μην τα ανάψεις, δεν θέλεις να καείς, έτσι δεν είναι; Μετά πήγαινε για ύπνο. Το μαγικό αέριο θα έρθει σε σένα, θα το αναπνέεις καθώς κοιμάσαι και το πρωί όταν ξυπνήσεις, πες ‘Ευχαριστώ Alfeya, έγινα νεράιδα’. Και θα έχεις γίνει μια αληθινή νεράιδα της φωτιάς».

Μοιάζει με γελοίο αστείο, αλλά δεν είναι ούτε παιχνίδι, ούτε αστείο και η πιο τρανή απόδειξη είναι η 5χρονη Sofia Ezhova, που υπέστη σοβαρά εγκαύματα ακολουθώντας τις «οδηγίες»…

Λένε πως το παιδί μας γίνεται έφηβος όταν πάψει να ρωτάει από πού έρχεται και παύει να μας λέει πού πηγαίνει.

Η εφηβεία είναι κρίσιμη για πολλά πράγματα στη ζωή. Οι περισσότερες ψυχικές διαταραχές παρουσιάζονται τότε. Οι έφηβοι είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι και μία σειρά παραγόντων τους οδηγεί σε αυτοκαταστροφικές τάσεις.

Πολλές απαντήσεις δόθηκαν απ’ τους ίδιους, οι οποίοι μίλησαν αργότερα για το πώς οδηγήθηκαν μέχρι εκεί. Πολλοί ομολόγησαν ότι φαντάζονταν τη στιγμή της κηδείας τους κι ένιωσαν ευχαρίστηση στη σκέψη ότι οι γονείς τους υπέφεραν απ’ το θάνατό τους. Ήταν ένα είδος εκδίκησης στο διαταραγμένο τους μυαλό, που δεν μπορούσε να συλλάβει το ότι η εκδίκηση αυτή είχε ως όπλο το ίδιο τους το σώμα. Άλλοι πάλι ισχυρίστηκαν πως αυτοτραυματίζονταν και, μέσα απ’ τα χτυπήματά τους αυτά, τιμωρούσαν την κοινωνία και τις αδικίες με τις οποίες αυτή είναι γεμάτη. Ένιωθαν ασήμαντοι και ανάξιοι να ανταποκριθούν στον τρόπο με τον οποίο είναι «στημένος» αυτός ο κόσμος. Παιδιά που ήταν αδύναμα στα μαθήματα, έρχονταν να εναντιωθούν έτσι σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα όπου τα πάντα κρίνονται απ’ τους καλούς βαθμούς. Αγόρια και κορίτσια που βίωναν απόρριψη απ’ τους φίλους ή τους συμμαθητές τους γιατί ήταν «διαφορετικά», παιδιά που δέχονταν επί μακρόν κάθε μορφής εκφοβισμού ή βίωναν ερωτικές απογοητεύσεις σε μικρότερο ή μεγαλύτερο επίπεδο, τιμωρούσαν την «αδικία», με το μόνο τρόπο που ήξεραν: Στρεφόμενα κατά του εαυτού τους!

Εγώ ψυχολόγος δεν είμαι. Γι' αυτό απλώς διαβάζω και βγάζω συμπεράσματα απ' τα στοιχεία που βρίσκω μέσα στην πληθώρα της διαθέσιμης πληροφορίας. 

Ωστόσο, ως απλός άνθρωπος, έχω βαθιά την πεποίθηση ότι είναι η οικογένεια που φέρει την ευθύνη γι’ αυτά που βαραίνουν το παιδί της. Στην Ελλάδα, η οικογένεια μοιάζει να μην μπορεί να αποφασίσει τι θέλει να είναι: Απ’ τη μία εξακολουθούν να υπάρχουν οι αυστηρές, παραδοσιακές αρχές και οι στερεοτυπικοί ρόλοι, στους οποίους μοιάζει να εγκλωβίζονται τα παιδιά μας. Απ’ την άλλη, έχουμε γίνει όλοι αθεράπευτα «μοντέρνοι», θεωρώντας ότι αρκεί να είμαστε δυνατοί και οικονομικά ανεξάρτητοι και μπορούμε να μεγαλώνουμε παιδιά σε οποιεσδήποτε συνθήκες, άποψη που καθησυχάζει συχνά τις μονογονεϊκές οικογένειες, ενώ είναι καταμετρημένο το πόσο καλύτερο είναι για τα παιδιά να μεγαλώνουν μέσα σε μία ισορροπημένη οικογένεια και με τους δύο γονείς. Βέβαια, η λέξη-κλειδί είναι το "ισορροπημένη"...

Τα παιδιά ακροβατούν πολλές φορές σε διχαστικές για εκείνα καταστάσεις: Ο γονιός που είναι «φίλος», κατά τη μοντέρνα εκδοχή, αλλά όταν φτάνει να τον εμπιστευτεί το παιδί του, γίνεται τιμωρός του μόνο και μόνο επειδή δεν συμφωνεί με αυτά που ο ίδιος έχει ορίσει ως σωστά. 

Δεν υπάρχει αρκετός χρόνος για να αφιερώσουμε στα παιδιά μας ή, κι αν υπάρχει, δεν μπορεί να συμβαδίσει με το δικό τους, οπότε φροντίζουμε να «εξαργυρώνουμε την απουσία» είτε με χαρτζιλίκι που δαπανάται σε μη ελεγχόμενες πηγές απασχόλησης, είτε με χόμπι, που απλώς στερούν κι απ’ τους δύο ακόμα περισσότερο χρόνο από τη μεταξύ μας επαφή.

Δυστυχώς, δεν μπορούμε να έχουμε την καλή δικαιολογία ότι δεν ξέρουμε πώς ένα παιδί έφτασε ως εκεί, αφού πάντα υπάρχουν προειδοποιητικά σημάδια για μία τέτοια ακραία συμπεριφορά. Κακή διάθεση ή μελαγχολία, έλλειψη διάθεσης για φαγητό ή επαναλαμβανόμενες παλαιές δραστηριότητες, έλλειψη ικανοποίησης, απότομες μεταπτώσεις στη συμπεριφορά. Η έρευνα έχει δείξει ότι οκτώ στους δέκα εφήβους που οδηγήθηκαν σε απόπειρα αυτοκτονίας, είχαν εκμυστηρευτεί την πρόθεσή τους σε κάποιο κοντινό τους πρόσωπο –συνήθως σε κάποιο «κολλητό» φίλο, που φυσικά, δεν «πρόδωσε» αρκετά έγκαιρα το μυστικό τους…

Υπάρχει ο μύθος ότι τα παιδιά που εκφράζουν την πρόθεσή τους να αυτοκτονήσουν, επιθυμούν απλώς να προσελκύσουν την προσοχή και δεν πρόκειται να πραγματοποιήσουν τα λεγόμενά τους. Στην πραγματικότητα, τα δύο στα τρία είχαν προειδοποιήσει λεκτικά για την πρόθεσή τους, την οποία τελικώς και υλοποίησαν.

Ένας άλλος μύθος που συνοδεύει αυτές τις συμπεριφορές είναι πως είναι ανέφικτη η αποτροπή της αυτοκτονίας, αφού τα παιδιά με τέτοια τάση είναι αποφασισμένα να πεθάνουν, ούτως ή άλλως. Στην πραγματικότητα, τα συναισθήματά τους είναι πολύ μπερδεμένα και είναι απολύτως εξακριβωμένο πως με έγκαιρη θεραπευτική παρέμβαση, μπορεί να αντιμετωπιστεί η σύγχυση και η αυτοκτονία να αποτραπεί.

Πιστεύεται ακόμα πως τα παιδιά που αυτοκτονούν ή επιχειρούν να αυτοκτονήσουν πάσχουν κατ’ ανάγκην από κάποιο σοβαρό, ψυχιατρικό νόσημα. Στην πραγματικότητα, οι αυτοκτονίες μπορεί να διαπραχθούν και από παιδιά που βρίσκονται ή νομίζουν ότι βρίσκονται σε ένα σοβαρό αδιέξοδο της ζωής τους και βιώνουν αισθήματα απόγνωσης και απελπισίας, τη δεδομένη στιγμή.

Ως μητέρα, ομολογώ πως διαβάζοντας όλα τα παραπάνω, εκτός απ’ τον αποτροπιασμό, ένιωσα και τεράστιο φόβο. Πώς μπορείς στα σίγουρα να ξέρεις αν έχεις κάνει «καλά τη δουλειά σου» σαν γονιός; Πότε μπορείς να είσαι απολύτως σίγουρος ότι το δικό σου παιδί δεν κινδυνεύει πια; Ποια είναι εκείνη η αποφράδα μέρα που σταματάς να ανησυχείς για όσα σκέφτεται, αισθάνεται ή παθαίνει; Πότε σταματάει η δική σου ευθύνη;

Μάλλον ποτέ…Κι αυτό είναι κάτι που καλύτερα να το έχεις σκεφτεί πριν ξεκινήσεις να δημιουργήσεις τη δική σου οικογένεια. Και το γράφω μετά λόγου γνώσεως και φέροντας το τεράστιο βάρος των δικών μου λαθών που, δυστυχώς, δεν μπορούν να παραγραφούν. Υπήρξα τυχερή με το παιδί μου, δεν αποπειράθηκε ποτέ τίποτα, δεν στράφηκε ποτέ κατά του εαυτού του, ούτε και κατά μου. Ωστόσο, δεν περνάει μέρα που να μην ευχηθώ να έχω κάνει στην κόρη μου μονάχα το μικρότερο κακό που θα μπορούσα να της κάνω...

Μέσα απ’ την επίγνωση του ότι δεν υπήρξα όσο καλή θα έπρεπε κι ότι δεν είμαι η καταλληλότερη να συμβουλεύσω κανέναν, μέσα απ’ την τρομάρα που παίρνω όταν ακούω για κάθε παιδί, σαν να ήταν το δικό μου παιδί, μπορώ να πω πως σίγουρα υπάρχει τρόπος. Υπάρχει λύση. Κι αυτή δεν μπορεί, παρά να είναι η πρόληψη.

Πρόληψη σημαίνει να είμαστε κοντά στα παιδιά μας. Ακόμα και με περιορισμένο χρόνο, ακόμα και με λιγότερη «παιδεία», ακόμα και χωρίς «μόδα». Είναι σημαντικό να σκύβουμε πάνω απ’ τις δικές _τους_ ανάγκες, να αφουγκραζόμαστε τις δικές _τους_ ανησυχίες, να ξεπερνάμε τον εγωισμό, την έπαρση και την όποια μικρότητά μας για το δικό _τους_ χατίρι. 

Είναι σημαντικό να ζητάμε βοήθεια από τους ειδικούς, όταν υπάρχουν μικρά, ανησυχητικά καμπανάκια που κουδουνίζουν γύρω απ’ τ’ αυτιά μας. 

Είναι απαραίτητο να βελτιώνουμε καθημερινά την οικογενειακή μας ζωή, χωρίς να θεωρούμε τίποτα δεδομένο. 

Είναι αναγκαίο να μάθουμε να μιλάμε, αλλά και να ακούμε…

Διότι αν αύριο κάτι συμβεί στα παιδιά μας, απλώς θα έχει σβήσει το φως απ’ τα δικά μας μάτια…αφού εκείνα είναι η μόνη μορφή αθανασίας για την οποία μπορούμε να είμαστε σίγουροι…

Πηγές

http://www.who.int/en/   http://www.childmental.gr http://www.medlook.net   http://www.bjm.com    http://www.politis.com   http://www.iefimerida.gr  http://www.bjm.com

 Πώς να κρυφτείς απ’ τα παιδιά; - Διονύσης Σαββόπουλος

https://www.youtube.com/watch?v=9U1VR_ADUA8