ΑΕΙ: Λύσεις υπάρχουν

Γράφει

η Εύη Χατζηανδρέου*

Ένα εξαιρετικό, πρόσφατα αναρτηθέν άρθρο του Γ. Νικολετάκη, με τίτλο «Έτσι θα αλλάξουμε τα Πανεπιστήμια: 10+1 βέλτιστες πρακτικές για την καινοτομία στα ελληνικά πανεπιστήμια», συνοψίζει τόσο καλά με τις ουσιαστικές και γόνιμες προτάσεις του τα θεμελιώδη και προαπαιτούμενα για ένα βιώσιμο μέλλον, ενώ αναδεικνύει το ελληνικό μας παράδοξο: οι περισσότερες από τις προτάσεις του είναι ήδη νομοθετημένες, ενσωματωμένες στον ν. 4009/2011 που ψηφίστηκε από τη συντριπτική πλειοψηφία της Βουλής!

Βέλτιστες πρακτικές που απλά δεν εφαρμόζονται... βρίσκονται κατεψυγμένες! Μερικές δε από αυτές είχαν νομοθετηθεί αλλά ανατράπηκαν σε χρόνο ρεκόρ, εξαφανίστηκαν πριν καλά καλά στεγνώσει το μελάνι, με την τροποποίηση που έγινε σε λιγότερο από ένα χρόνο. Θυμίζω ότι αφορά τον πρώτο νόμο που έφερε στη Βουλή η τότε τρικομματική κυβέρνηση.

Για την πληρέστερη ενημέρωση, τεκμηρίωση και συνέχιση του διαλόγου, στο τέλος του άρθρου παραθέτω αναλυτικά τα προταθέντα από τον κ. Νικολετάκη και τα ισχύοντα σήμερα στην πράξη. Για άλλη μια φορά αποδεικνύεται ότι στη χώρα μας, οι λύσεις υπάρχουν, καμιά φορά νομοθετούνται, αλλά σπανίως εφαρμόζονται.

Συνοπτικά, από τις «10+1 βέλτιστες πρακτικές για την καινοτομία στα ελληνικά πανεπιστήμια», οι εννέα είναι αρμοδιότητας (και σχετίζονται με το νομοθετικό έργο) του Υπουργείου Παιδείας (το οποίο περιλαμβάνει και τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας). Οι οκτώ είναι ήδη εν ισχύ με τον ν. 4009/2011.  Επιπλέον, οι πρόνοιες για την καλλιέργεια ολιστικής παιδείας και ίδιας εκπαιδευτικής δομής για όλους τους προπτυχιακούς φοιτητές, νομοθετήθηκαν μεν με τον ν. 4009/2011, αλλά ανατράπηκαν με τον ν. 4076/2012 όταν ο τότε Υπουργός Παιδείας υπέκυψε στις πιέσεις του καθηγητικού κατεστημένου (επικαλούμενος όμως «δυσλειτουργίες του νόμου»). Είναι δε απογοητευτικό ότι η ουσιαστική υλοποίηση των υπολοίπων οκτώ δεν έχει σχεδόν καθόλου (με ελάχιστες εξαιρέσεις) προχωρήσει, με ευθύνη των Ιδρυμάτων!

Ας ληφθεί δε υπ' όψη και άλλη μία παράμετρος. Παράλληλα με τη δημιουργία του νόμου 4009 στο Υπουργείο Παιδείας και με την επίβλεψη και συμβολή του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας και Τεχνολογίας, ολοκληρώθηκε τον Μάρτιο του 2012 η επεξεργασία σχεδίου νόμου για την Έρευνα, την Τεχνολογική Ανάπτυξη και την Καινοτομία. Οι διατάξεις του συμπληρωματικές εμπλούτιζαν και συνέβαλαν στη δημιουργία ενός οικοσυστήματος φιλικού στην έρευνα, την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα και ενδυνάμωναν και επέκτειναν τις προβλέψεις και για τους ερευνητές των Ερευνητικών Κέντρων.  Προέβλεπε μεταξύ άλλων, τη σύνδεση των Ερευνητικών Κέντρων με τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, τη συνεργασία των Ερευνητικών Κέντρων και Επιχειρήσεων μέσα απο την κινητικότητα ερευνητών και επιστημόνων, την προσέλκυση ερευνητών της αλλοδαπής και την παράλληλη απασχόληση ερευνητών σε ξένα Ερευνητικά Κέντρα, τη διευκόλυνση των διαδικασιών για την αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων κ.ο.κ. Η τύχη του σχεδίου νόμου αυτού αγνοείται...

Αυτή λοιπόν είναι η ελληνική μας πραγματικότητα! Ας ελπίσουμε ότι οι νέες πρυτανικές αρχές θα ξεκινήσουν έστω και με μικρά βήματα την υλοποίηση αυτών των σημαντικών καινοτομιών. Τα οφέλη θα είναι τόσο φανερά που η πίεση πια θα είναι εκ των έσω και θα αναγκάσει και υποχρεώσει εκ των πραγμάτων την προσαρμογή σε μια νεα πραγματικότητα. Όπως και το μόλις εκδοθέν βιβλίο των Θεόδωρου Πελαγίδη και Μιχάλη Μητσόπουλου “Greece: From Exit to Recovery?” («Ελλάδα: Από την Έξοδο προς την Ανάκαμψη;»), αναγνωρίζει και προτείνει, η συνταγή για έξοδο από την κρίση μέσω βιώσιμης ανάπτυξης, περιλαμβάνει επικέντρωση στην ανάπτυξη της καινοτομίας, στην ποιοτική έρευνα και αριστεία, και στην καλλιέργεια συνεργειών μεταξύ εκπαίδευσης, ερευνητικής κοινότητας και επιχειρηματικότητας. Το νομοθετικό πλαίσιο που τα επιτρέπει και τα διευκολύνει υπάρχει. Όραμα, τόλμη και θέληση, υπάρχουν;

Ακολουθεί η αντιπαράθεση προτάσεων βέλτιστων πρακτικών και ελληνικής πραγματικότητας: 10+1 Βέλτιστες πρακτικές για την καινοτομία στα πανεπιστήμια (με τυχαία σειρά).

1)  Η καλλιέργεια της ολιστικής παιδείας και η εκπαιδευτική δομή με major, minor με Γενικό Πρόγραμμα Σπουδών (General Education Curriculum - GEC) το ίδιο για όλους τους προπτυχιακούς φοιτητές.

Ο ν. 4009 θεσμοθέτησε ως βασική οργανωτική δομή των ΑΕΙ τη Σχολή που οργανώνει και εποπτεύει διαφορετικά Προγράμματα Σπουδών ακριβώς για να διευκολύνει α) την ανάπτυξη προγραμμάτων σπουδών διεπιστημονικής συνεργασίας, β) την δυνατότητα οριζόντιας κινητικότητας των φοιτητών μεταξύ διαφορετικών προγραμμάτων σπουδών, γ) τη διεύρυνση των επιλογών των φοιτητών μετά την εισαγωγή τους σε κάποιο ίδρυμα ή σχολή.

Επίσης, ο ν. 4009 θεσμοθέτησε τις Σχολές Μεταπτυχιακών Σπουδών για την οργάνωση και εποπτεία των μεταπτυχιακών και διδακτορικών προγραμμάτων σπουδών με στόχο να διευκολύνει την ανάπτυξη της διεπιστημονικότητας στις μεταπτυχιακές σπουδές.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι δύο παραπάνω αλλαγές στην οργάνωση των ΑΕΙ ανατράπηκαν με τον ν. 4076/2012.

2)  Η υιοθέτηση της έννοιας του Επισκέπτη Καθηγητή και του Adjunct Professor.

Ο ν. 4009 προβλέπει το θεσμό του Επισκέπτη Καθηγητή και αναθέτει στα ιδρύματα μέσω των Οργανισμών τους να τον αξιοποιήσουν.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι Οργανισμοί των ΑΕΙ προβλέπονταν να έχουν εκδοθεί στα τέλη του 2012. Κανένα ΑΕΙ μέχρι τώρα δεν έχει Οργανισμό.

3)  Θερμοκοιτίδες και γραφεία μεταφοράς τεχνολογίας μέσα στα πανεπιστήμια – Παραδείγματα: London Business School Incubator, i-Lab Harvard, Venture Lab IE Madrid and Area 31, γραφεία μεταφοράς τεχνολογίας MIT, Οξφόρδης, Στάνφορντ και οι κοινοπραξίες του UoStanford με VCs, accelerators στη Silicon Valley για τη διασφάλιση της συνέχειας των startups που προκύπτουν από μαθήματα όπως το μάθημα ”Startup–garage” που μπορούν να το επιλέξουν ακόμα και φοιτητές φιλοσοφίας.

Ο ν. 4009 προβλέπει την ίδρυση και λειτουργία Γραφείου Καινοτομίας και Διασύνδεσης στο πλαίσιο του ΝΠΙΔ κάθε ιδρύματος που περιλαμβάνει διακριτές Μονάδες  α) Διασύνδεσης, β) Καινοτομίας & Επιχειρηματικότητας, γ) Πρακτικής Άσκησης, δ) Διαμεσολάβησης

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Σε κανένα ΑΕΙ δεν έχει μέχρι τώρα συσταθεί ΝΠΙΔ.

4)  Αυτόνομα πανεπιστήμια που αποφασίζουν για τις προτεραιότητές τους σε πλάνο 8αετίας και των φοιτητών που κάνουν δεκτούς στα προγράμματά τους - αυστηρός έλεγχος και αξιολόγηση/κατανομή κονδυλίων από το Υπουργείο.

Ο ν. 4009 προέβλεψε τη σύναψη τετραετών συμφωνιών προγραμματικού σχεδιασμού μεταξύ ιδρυμάτων και πολιτείας, οι οποίες διαμορφώνονται στο πλαίσιο α) του στρατηγικού σχεδιασμού κάθε ιδρύματος, β) του προγράμματος εθνικής στρατηγικής για την ανώτατη εκπαίδευση του υπουργείου παιδείας.

Επίσης, ο ν. 4009 ενίσχυσε την αυτονομία κάθε ΑΕΙ θεσμοθετώντας α) τους Οργανισμούς και τους Εσωτερικούς Κανονισμούς που συντάσσουν μόνα τους, β) το στρατηγικό σχεδιασμό των ιδρυμάτων, γ) το ΝΠΙΔ κάθε ιδρύματος. 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Κανένα ΑΕΙ δεν έχει καταρτίσει στρατηγικό σχέδιο. Ούτε το Υπουργείο κατήρτισε πρόγραμμα εθνικής στρατηγικής για την ανώτατη εκπαίδευση.

5)  Σύνδεση των φοιτητών διαφορετικών ειδικοτήτων σε κοινά projects που απαιτούν συμπληρωματικές ικανότητες - η προεξέχουσα βαρύτητα δίνεται στις ικανότητες συνεργασίας και ομαδικής δουλειάς, που αποτυπώνεται και στη βαθμολόγηση ή στα κριτήρια αξιολόγησης για την ένταξη των υποψηφίων στα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου.

Οι αλλαγές που εισήγαγε ο ν. 4009 για τη διευκόλυνση της διεπιστημονικότητας των προγραμμάτων σπουδών αναφέρθηκαν παραπάνω.

Επιπλέον, για την μετατόπιση της έμφασης των ΑΕΙ στην ανάπτυξη των ικανοτήτων και δεξιοτήτων των φοιτητών ο ν. 4009 θεσμοθέτησε την ανάπτυξη του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων Ανώτατης Εκπαίδευσης και την αντιστοίχησή του με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων Δια βίου Μάθησης και το Πλαίσιο Προσόντων Ανώτατης Εκπαίδευσης της διαδικασίας της Bologna.

Επίσης, θεσμοθέτησε διαδικασίες πιστοποίησης των προγραμμάτων σπουδών των ΑΕΙ στη βάση των μαθησιακών αποτελεσμάτων, δηλαδή τις γνώσεις, τις ικανότητες και τις δεξιότητες των φοιτητών που επιδιώκουν να καλλιεργήσουν και αναπτύξουν.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Κανένα ΑΕΙ δεν έχει πιστοποιηθεί ακόμα.

6)  Δέσμευση ποσού από τον οικονομικό προϋπολογισμό του πανεπιστημίου για ενίσχυση της εκπροσώπησης των σπουδαστών σε οργανώσεις σχετικές με τις ακαδημαϊκές/επαγγελματικές θεματικές (ομάδες επιχειρηματικότητας, χρηματοοικονομικών, συγκεκριμένων μορφών τέχνης, θεάτρου, ποίησης και λογοτεχνίας) και σε οργανώσεις σχετικές με τη σύνδεση για πρακτική εξάσκηση και την επαγγελματική δικτύωση και αποκατάσταση.

Αυτά προβλέπονταν ως μέρος της αποστολής του Γραφείου Καινοτομίας και Διασύνδεσης (βλέπε παραπάνω)

7)  Κίνητρα για την προσέλκυση των «καλύτερων», είτε αυτοί είναι Έλληνες, είτε ξένοι

Ο ν. 4009 θεσμοθετώντας α) το πρόγραμμα εθνικής στρατηγικής για την ανώτατη εκπαίδευση και β) τη σύνδεση μέρους της κρατικής χρηματοδότησης των ΑΕΙ με βάση την επίτευξη συγκεκριμένων και προσυμφωνημένων αποτελεσμάτων παρείχε στην πολιτεία και τα ιδρύματα τα θεσμικά και χρηματοδοτικά εργαλεία που είναι απαραίτητα για την εισαγωγή αντίστοιχων κινήτρων και επιβραβεύσεων. Προέβλεψε επίσης τη δυνατότητα τα κίνητρα αυτά να μεταβάλλονται α) στο πλαίσιο των στόχων του προγράμματος εθνικής στρατηγικής και β) στο πλαίσιο του στρατηγικού σχεδιασμού των ΑΕΙ και των συμφωνιών προγραμματικού σχεδιασμού τους με την πολιτεία.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Τίποτα από αυτά δεν έχει υλοποιηθεί ακόμα.

8)  Μικροπίστωση και άλλες μορφές χρηματοδότησης για μικρο-μεσαίες, τεχνικές, μεταποιητικές επιχειρήσεις που γεννιούνται μέσα στα πανεπιστήμια. Σύνδεση των πανεπιστημιών με τα ενεργά Jeremie ή non-Jeremie funds της Ελλάδας, αλλά και του εξωτερικού, με αντιστοίχιση των funds με τη θεματολογία των νεοφυών επιχειρήσεων που «παράγει» το κάθε πανεπιστήμιο (π.χ. το Μετσόβειο με tech funds, το Πάντειο θα δώσει μεγαλύτερη βαρύτητα σε Social Impact Funds).

Υπάρχει πρόβλεψη στον ν.4009/2011. Επιπλέον, το σχέδιο νόμου για την 'Ερευνα και την Καινοτομία  περιείχε διατάξεις που στόχευαν στη συστηματική ενίσχυση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας των ελληνικών επιχειρήσεων μέσω της σύνδεσης έρευνας - παραγωγής, της ανάπτυξης υπηρεσιών τεχνολογικού χαρακτήρα και της υποστήριξης νέων καινοτόμων επιχειρήσεων και τεχνοβλαστών με ισχυρά στοιχεία προηγμένης τεχνογνωσίας και τεχνολογίας.

9)  Έρευνα με μετρήσιμους στόχους, ακαδημαϊκούς, αλλά και στόχους παραγωγής στο επίπεδο της πραγματικής οικονομίας. Ανάλογη κατανομή κονδυλίων με βάση την εκπλήρωση των στόχων, αλλά και την ανάληψη πρωτοβουλιών (με δυνατότητα μείωσης του μελλοντικού budget σε περίπτωση αποτυχίας). Πλήρης έλεγχος για τα ποσά, την κατανομή τους, τις ερευνητικές θέσεις και τις αναθέσεις, με συγκεκριμένη κατάθεση των στοιχείων των απασχολούμενων ανά θεματική, σε ανοικτό website στο κοινό των πανεπιστημίων.

Και ο ν. 4009/2011 αλλά και το σχέδιο νόμου για την Έρευνα και Καινοτομία προέβλεπε εκτός της ενίσχυση της δημιουργικότητας και της αριστείας στην έρευνα, την αναγνώριση της ευθύνης και της αυτονομίας των επιστημόνων κατά την εκτέλεση της έρευνας μέσω της κοινωνικής λογοδοσίας και την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων και επιπτώσεών της έρευνας. Τα Ερευνητικά Κέντρα θα επιχορηγούντο στο πλαίσιο τετραετών προγραμματικών συμφωνιών με καθορισμένους κανόνες κατανομής της δημόσιας χρηματοδότησης βάσει προγραμματισμού και επιδόσεων (όπως μεταξύ άλλων δεικτών παρακολούθησης υλοποίησής, και την αποτίμηση των αποτελεσμάτων της προηγούμενης προγραμματικής περιόδου με ποσοτικούς και ποιοτικούς δείκτες).

*Η Εύη Χατζηανδρέου είναι ιατρός, Διδάκτωρ Πολιτκής Υγείας του Πανεπιστημίου Harvard. Διετέλεσε επιστημονικός σύμβουλος της Υπουργού Παιδείας Α. Διαμαντοπούλου την περίοδο 2009-2012.