ΕΥΑερα: «Η δυσκολία του ΄΄αυτονόητου΄΄»

Γράφει
η Εύα Τσαροπούλου

Η αδυναμία να κατανοήσουμε το «αυτονόητο» όλοι. Με τον ίδιο τρόπο, κατά προτίμηση. 

Αυτή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «η μάστιγα της εποχής», αν δεν υπήρχαν τόσο εξαιρετικά κραυγαλέα άλλα στη γκάμα της καθημερινότητάς μας.

Κι όμως είναι τόσο απλό: 

«Αν μοιάζει με σκατά, μυρίζει σαν σκατά, τότε πιθανότατα είναι σκατά». 

Θέλει και ρώτημα; 

Ναι, μοιάζει να θέλει. 

Γιατί; Διότι προφανώς, έχουμε κατακλυστεί τόσο από ψευδή πληροφόρηση, που μας είναι αδύνατον να αποδεχτούμε κάτι έτσι, μόνο και μόνο επειδή το

βλέπουν τα μάτια μας ή το ακούνε τα αυτιά μας! Δεν γίνεται να δεχτούμε ότι κάτι συμβαίνει, μόνο και μόνο επειδή απλώς συμβαίνει και να το αντιμετωπίσουμε έτσι. 

Χρειάζεται από κάτω του να υπάρχει και κάτι άλλο, για το οποίο θεωρούμε ότι δικαιούμαστε να υποθέτουμε ό,τι θέλουμε!

Κι όμως· πρόκειται για σχήμα απολύτως οξύμωρο, αν σκεφτείς ότι, την ίδια στιγμή που αμφισβητούμε τα πάντα, καταπίνουμε αμάσητες ολόκληρες κουμούτσες ακρότητας από παντού!

Αίφνης, είναι τόσο δύσκολο να κατανοήσουμε το απολύτως αυτονόητο ότι, όταν μετατρέπεται η θάλασσα σε πετρελαιοπηγή, δεν μπορούμε να κολυμπήσουμε σαν να μην τρέχει τίποτα και τα ψάρια που ζουν εκεί δεν μπορούμε να τα φάμε. Εκτός αν μας αρκεί το επιχείρημα του στιγμιαίου μαυρίσματος και της ρέγγας της καπνιστής!

Αν όμως δεν μας αρκεί, δεν έχει απολύτως κανένα νόημα να μπερδευόμαστε απ’ τις δηλώσεις του ενός υπουργού, ο οποίος δεν μπορεί να συμφωνήσει με τον άλλον –της ιδίας κυβέρνησης- για το ποιο είναι το καλύτερο να γίνει. Κρατούμε απλώς την πληροφορία της αδυναμίας τους να συνεννοηθούν (δεν είναι και η πρώτη φορά, άλλωστε) και τη χρησιμοποιούμε κατά το δοκούν την ώρα της… κρίσεως, δηλαδή των εκλογών.

Δεν είναι καθόλου δύσκολο, επίσης, να κατανοήσουμε το αυτονόητο ότι, όταν ένα παιδάκι δεν εμβολιαστεί, εξαιτίας της φοβίας ή της ανοησίας των γονιών του, πες το όπως θες, τότε μένει απροστάτευτο και απολύτως εκτεθειμένο στην αρρώστια. Είναι επίσης το ίδιο αυτονόητο ότι εξίσου απροστάτευτα μένουν και όλα τα άλλα παιδάκια που θα έρθουν σε επαφή με αυτό το παιδάκι και δεν έχουν προλάβει ή δεν έχει έρθει ακόμα η ηλικία να εμβολιαστούν, παρά το ότι οι δικοί τους γονείς έχουν περισσότερο μυαλό στο κεφάλι τους… 

Άσε που, και να έχουν εμβολιαστεί, πάντα θα κινδυνεύουν, αφού δεν έχει βρεθεί ακόμα εμβόλιο έναντι της έμφυτης αμφιβολίας, βλακείας ή ξερολισμού, οπότε κάπου θα το βρούμε μπροστά μας το κακό…

Είναι αυτονόητο ότι, όταν μία χώρα βρίσκεται σε «κρίση», έχει ανάγκη από πολιτικές στρατηγικές που θα τη βοηθήσουν να βγει απ’ αυτή, να παράγει, να είναι αποτελεσματική, να είναι κερδοφόρα. Άρα και απολύτως αυτονόητο ότι τέτοιες πολιτικές στρατηγικές δεν μπορούν να τις κάνουν ανθρωπάκια που τσακώνονται στη Βουλή για το ποιος αγόρασε Barbie ή αεροπλανάκια στα παιδιά του ή για το αν κάποιος μίλησε με μια κούκλα σε βιτρίνα και της είπε καλημέρα, ωσάν να ήταν η φανταστική του φίλη! Ούτε φυσικά, κάποιοι που βρίζονται και χυδαιολογούν, χωρίς να επηρεάζονται διόλου απ’ το γεγονός ότι όλα αυτά καταγράφονται, τόσο σε κάμερες, όσο και στις συνειδήσεις του κόσμου, που έχει απαυδήσει πια απ’ την τόση ανοησία γύρω του… Διότι -άλλο αυτονόητο αυτό- για να συμβεί κάτι τέτοιο, θα έπρεπε να έχουν τσίπα και αυτή δεν είναι στα προαπαιτούμενα χαρακτηριστικά ενός πολιτικού των ημερών μας, τουναντίον μάλιστα!

Δεν θέλω να μηδενίζω τα πάντα. Δεν είναι ότι δεν υπάρχουν άνθρωποι με τσίπα, είναι ότι, στην παρούσα κατάσταση, δεν έχει νόημα να υπάρχουν. Διότι -κι αυτό αυτονόητο- αν κάποιος θέλει να αποτελεί μέρος του υπάρχοντος πολιτικού συστήματος, οφείλει να παίζει με τους κανόνες του, αλλιώς δεν έχει ελπίδα επιβίωσης. Πρέπει να είσαι λέρα, για να κυβερνάς γαλέρα! Άρα, θέλοντας και μη, η τσίπα αποτελεί εμπόδιο, μόνο και μόνο διότι έτσι λειτουργεί· αυτονόητα!  

Είναι πολύ πιο εύκολο λοιπόν και σίγουρα μας εξοικονομεί πολύ περισσότερο χρόνο, απ’ το να βασανίσουμε το κεφάλι μας με αυτονόητα ή με δεδομένα που μπορούν να καταλήξουν σε αυτά, να χρησιμοποιήσουμε τον άλλο -διαθέσιμο εν αφθονία- πόρο μας: Την προκατάληψη!

Με αυτήν σχηματίζεις μια γνώμη πολύ πιο εύκολα, πολύ πιο γρήγορα και χωρίς χρονοβόρες διαδικασίες εξέτασης δεδομένων.

Αν το καλοσκεφτείς, σε μία πιο βαθιά ανάλυση, την οποία δεν είναι και τόσο απαραίτητο να κάνεις, τόσο η προκατάληψη, όσο και αυτό που καλούμε αυτονόητο μοιάζουν πολύ, απλώς προέρχονται από διαφορετικές διαδικασίες και σχηματοποιούνται μέσα μας με τη βοήθεια διαφορετικών «οργάνων». Το αυτονόητο αποκτά τη δυναμική του γνωστικού αντικειμένου, άρα εικάζουμε ότι προέρχεται από μία σειρά διαδικασιών, που προκύπτουν έπειτα από επεξεργασία πληροφοριών μέσα στο κεφάλι μας, ενώ η προκατάληψη (που επίσης προκύπτει απ’ το κεφάλι μας) βιώνεται ωστόσο, περισσότερο συναισθηματικά.

Τι είναι πιο δυνατό; Νομίζω η προκατάληψη, διότι πάντα ή σχεδόν πάντα ή σχεδόν στους περισσότερους ανθρώπους, το συναίσθημα λειτουργεί απολύτως καταλυτικά, σε αντίθεση με τη λογική, που μας μιλάει μεν, αλλά δεν μας ενδιαφέρει να την ακούσουμε όταν το συναίσθημά μας ουρλιάζει…

Το είπε πολύ ωραία ο Αϊνστάιν: Αν τα γεγονότα δεν συμφωνούν με τις θεωρίες, τότε αλίμονο στα γεγονότα, για να έρθει ο Νίτσε να τον υποστηρίξει κατά κάποιο τρόπο: Δεν υπάρχουν γεγονότα λέει, μόνο ερμηνείες και οι ερμηνείες έχουν σχεδόν πάντα μπόλικη προκατάληψη μέσα τους.

Στο μυαλό μου, δουλεύει όπως η φωτογραφία: Όταν της βάλεις γύρω της μια κορνίζα, τότε η ματιά που ξεστρατίζει στην κορνίζα, αλλάζει όλη την οπτική της φωτογραφίας, πέρα απ’ το γεγονός ότι αυτή μπορεί να την ωραιοποιεί ή να την ασχημαίνει, ανάλογα με το χρώμα ή το σχήμα της. Το ίδιο συμβαίνει και με τα αυτονόητα· είναι πολύ δύσκολο να τα αντιληφθούμε όλοι με τον ίδιο τρόπο, ακριβώς διότι τα βάζουμε μέσα σε διαφορετικό πλαίσιο, ο καθένας το δικό του κάθε φορά.

Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό, γίνεται όμως κακό όταν δεν γνωρίζουμε πως συμβαίνει έτσι, με αποτέλεσμα να καταλήγουμε να μην μπορούμε να συνεννοηθούμε μεταξύ μας.

Κάτι τέτοιο συμβαίνει και με την περίπτωση όλων αυτών των ακροτήτων, με τις οποίες ερχόμαστε αντιμέτωποι καθημερινά. Μπαίνουν μέσα στο προσωπικό μας πλαίσιο, μεταφράζονται με τους προσωπικούς μας υπότιτλους, με αποτέλεσμα να εμποδίζεται η ευθυκρισία μας. Κάτι στο οποίο, φυσικά, προστίθεται και ο παράγοντας της άγνοιας, διότι δεν είναι δυνατόν να είμαστε φωτεινοί παντογνώστες όλων όσων υπάρχουν γύρω μας για να ξέρουμε, ακόμα κι αν η πληροφορία είναι εκεί και διαθέσιμη σε όλους.

Ε, πάνω εκεί είναι που μπορούν ωραιότατα να κάνουν business as usual κάτι τυπάκια έξυπνα, που περιμένουν σαν τα κοράκια την πρώτη «στραβή» που θα σκεφτείς, για να σου πουλήσουν το εμπόρευμά τους. Είτε αυτό είναι πολιτική, είτε είναι θρησκεία, είτε είναι σχέσεις, οτιδήποτε μπορεί να επηρεάζει τη δική σου καθημερινότητα και να αποτελεί πηγή «κέρδους» για εκείνα.

Δεν μπορώ να σκεφτώ κάποια απολύτως αποτελεσματική μέθοδο προστασίας. Πολλές φορές, ακόμα κι αυτή η «ορθή κρίση» είναι ορθή μόνο από τη μεριά που την κοιτάς. Θα βοηθούσε ίσως η μαζικοποίηση της αντίδρασης. Εγώ, πολύ πολύ της επανάστασης δεν είμαι, ωστόσο τείνω ειλικρινώς να πιστέψω πως, όταν νευριάζουμε πολλοί μαζί, σίγουρα έχουμε καλύτερο αποτέλεσμα απ’ το να νευριάζει ο καθένας μόνος του ή να προσπαθεί να λειτουργήσει με τεχνικές γιόγκα, που απλώς του δένουν τα χεροπόδαρά του κόμπο. Αλλά και η τσαντίλα, έχει κι αυτή τα όριά της. Πόσο να νευριάσει κανείς; Και για πόσο διάστημα αυτό μπορεί να διατηρηθεί, ώστε να προλάβει να μαζικοποιηθεί και να φέρει και αποτέλεσμα;

Το σίγουρο είναι πως η λογική του διαίρει και βασίλευε, που είναι η λογική με την οποία μας ταΐζουν απλόχερα ετούτη την εποχή, μέθοδος παλιά, καλή και δοκιμασμένη, μας φέρνει αντιμέτωπους μόνο με τον εαυτό μας. Αντί να αντιστεκόμαστε στην όποια βλακεία ακούγεται, εμείς ή που θα τσακωθούμε μεταξύ μας, διότι πάντα υπάρχει περιθώριο για μία βλακεία παραπάνω ή που θα απογοητευόμαστε, σηκώνοντας τα χέρια και σταματώντας να λειτουργούμε, άρα και να παράγουμε.

Δεν ξέρω κι εγώ να σου πω κάτι παραπάνω, κουρασμένος άνθρωπος είμαι κι εγώ. Απογοητευμένη όσο κι εσύ.

Απλώς ακόμα, εκεί στο βάθος της κεφαλής μου, κάτω απ’ το ξανθό μου τρίχωμα, υπάρχει ένα μικρό έλασμα, ένα πηνίο, το οποίο -με όλα αυτά που ακούει ή βλέπει- έχει χάσει την αυτεπαγωγική του ικανότητα. Τινάζεται, ηλεκτρίζεται απότομα και δημιουργεί ένα μαγνητικό πεδίο, που ακόμα αρνείται να συμβιβαστεί.

Δεν ξέρω αν αυτό θα με σώσει ή θα με κάψει τελικώς, ξέρω όμως –κι αυτό δεν είναι διόλου αυτονόητο- ότι ακόμα λειτουργεί…

Bruce Springsteen - Streets of Philadelphia

https://www.youtube.com/watch?v=mmMI9KEouJs