ΑΟΖ ή Υφαλοκρηπίδα: οριοθέτηση, προβλήματα, προοπτικές

Γράφει

ο Παύλος Φωτίου*

Οι «έννοιες»της ΑΟΖ και της Υφαλοκρηπίδας, αποτελούν μαζί με την Χωρική Θάλασσα και την Συνορεύουσα Ζώνη, τις τέσσερεις Θαλάσσιες Ζώνες εθνικής δικαιοδοσίας, οι οποίες έχουν καθιερωθεί από το εθιμικό και έχουν αποκρυσταλλωθεί στο συμβατικό δίκαιο θαλάσσης, ότι νομιμοποιούνται να οριοθετούν τα Κράτη.

Να διευκρινίσουμε ότι για την Συνορεύουσα ζώνη δεν απαιτείται στην παρούσα συζήτηση να γίνει ιδιαίτερη μνεία, παρά μόνον ότι, όταν οριοθετηθεί η ΑΟΖ την απορροφά.

Η κύρια θαλάσσια ζώνη, την οποία μάλιστα δεν μπορούν να αποποιηθούν (να μην ορίσουν μονομερώς με νόμο τους) τα Κράτη, είναι η Χωρική Θάλασσα, στην οποία

 ασκείται πλήρης και απόλυτη κυριαρχία, στην επιφάνεια, στην θαλάσσια μάζα στον βυθό και στο υπέδαφος, και καθ’ ύψος στον υπερκείμενο της θάλασσας αέρα (εθνικός εναέριος χώρος).

Η Χωρική Θάλασσα μπορεί να φτάσει στο ανώτατο εύρος των 12νμ.

Η Ελλάδα έχει ορίσει Χωρική Θάλασσα 6 ναυτικά μίλια από το 1936, ενώ έχει ορίσει Εθνικό Εναέριο Χώρο 10 ναυτικά μίλια.

Η Τουρκία έχει ορίσει στο Αιγαίο 6 ναυτικά μίλια και στην Μαύρη Θάλασσα και την Μεσόγειο (ανατολικά της Αντάλυας) 12 ναυτικά μίλια.

 Όλα τα άλλα Κράτη της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας έχουν ορίσει 12 ναυτικά μίλια. Ευνόητο είναι πως, όσο μεγαλύτερη Χωρική Θάλασσα, έως τα 12 νμ, έχει ένα Κράτος, τόσο μεγαλύτερη επιφάνεια έχει η Επικράτειά του.
Ειδικά στην περιοχή του Αιγαίου, με Χωρική Θάλασσα των 6 νμ που έχουμε σήμερα η Ελλάδα κατέχει το 43,5% της επιφάνειας του και η Τουρκία 7,5% (ενώ απομένει Ανοικτή Θάλασσα 49%).

Εάν η Χωρική Θάλασσα επεκταθεί στα 12νμ η Ελλάδα θα έχει το 71,5% και η Τουρκία 8,7%,  ενώ θα απομένει Ανοικτή Θάλασσα 19,8%.

Οι θαλάσσιες ζώνες, η ΑΟΖ και η Υφαλοκρηπίδα (ΥΦΑΛ), έχουν συγκεκριμένη «νομική υπόσταση» και παρέχουν στα Κράτη «κυριαρχικά δικαιώματα και δικαιοδοσίες», για την αποκλειστική, ή την κατά προτίμηση έρευνα και εκμετάλλευση των πόρων που βρίσκονται μέσα σε αυτές.

Η «νομική υπόσταση» της ΑΟΖ και της ΥΦΑΛ, έχει ολοκληρωθεί χωρίς αμφιβολίες και περαιτέρω ανάγκη ερμηνείας, στο διεθνές εθιμικό και στο συμβατικό δίκαιο θαλάσσης, και καθορίζονται, μάλιστα συγκεκριμένα, ποιες είναι οι λειτουργίες, τα δικαιώματα ή οι ελευθερίες που επιτρέπονται και αναγνωρίζονται για όλα τα άλλα Κράτη, προκειμένου να εξυπηρετείται η θεμελιώδης αρχή της «ελευθερίας χρήσεως των θαλασσών» και της «ελευθερίας της ναυσιπλοΐας και αεροπλοΐας».

Συνεπώς δεν απαιτείται να κυρωθεί η Σύμβαση του 1982 για να οριοθετούν τα Κράτη ΑΟΖ ή και ΥΦΑΛ.

ΓΙΑΤΙ όχι στην ΑΟΖ και ναι στην ΥΦΑΛ;

Επειδή:
α) Η ΑΟΖ, για να μπορεί το Κράτος να ασκήσει τα προβλεπόμενα κυριαρχικά του δικαιώματα στην έρευνα και εκμετάλλευση των πόρων της, ΠΡΕΠΕΙ η ζώνη:

1) να θεσπισθεί (διακηρυχθεί, ανακηρυχθεί) – κάτι που γίνεται μονομερώς, με νόμο του Κράτους, και

2) να οριοθετηθεί μεταξύ των Κρατών, εάν οι αποστάσεις υπολείπονται των 400νμ.

Αντιθέτως, η ΥΦΑΛ υπάρχει ab initio και ipso facto, δηλαδή εξ υπαρχής και ως φυσικό δικαίωμα του Κράτους που βρέχεται από θάλασσα στον παρακείμενο βυθό, και έχει θεσπισθεί (ipso jure) από το ίδιο το διεθνές δίκαιο, χωρίς να χρειάζεται δηλαδή η μονομερής νομική του πράξη (νόμος).

Επί πλέον, η δυνάμει του δικαίου (ipso jure) νομική υπόσταση της ΥΦΑΛ αναγνωρίζει πως, εάν το Κράτος που έχει ΥΦΑΛ, δεν ασκεί τα κυριαρχικά του δικαιώματα, τότε κανένα άλλο Κράτος δεν μπορεί να τα ασκήσει χωρίς την άδεια του.

β) Ενώ ηΥΦΑΛ αναφέρεται μόνον στον βυθό (αλιεία επικαθημένων ειδών και μεταλλεύματα) και στο υπέδαφος αυτού (φυσικό αέριο, υδρογονάνθρακες), η ΑΟΖ περιλαμβάνει επί πλέον και την εκμετάλλευση στην επιφάνεια της θάλασσας (αλιεία, άνεμοι), και στην θαλάσσια μάζα (αλιεία, ρεύματα), ΑΛΛΑ όμως, η εκμετάλλευση του βυθού και του υπεδάφους του, ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΤΑΙ σύμφωνα με τα προβλεπόμενα για την ΥΦΑΛ.

γ) το Διεθνές Δίκαιο της Χάγης έχει γνωματεύσει πως οι δύο θεσμοί είναι ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΙ αν και έχουν κοινά στοιχεία (υπόθεση οριοθετήσεως Λιβύης – Μάλτας 1985)

δ) Η Ελλάδα– χωρίς να θεσπίσει ή να οριοθετήσει ΑΟΖ έκανε έρευνες στην θαλάσσια περιοχή νοτίως της Κρήτης στην ΥΦΑΛ (νόμος 4001/2011).

ε) Εάν θεσπισθεί και οριοθετηθεί ΑΟΖ τότε, δικαιώματα ποσοστού αλιευμάτων (γενικώς) που θα πρέπει να συμφωνηθούν, θα έχει και το πλησιέστερο Περίκλειστο Κράτος –δηλαδή η ΠΓΔΜ.

ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ

Οι οριοθετήσεις ΑΟΖ και ΥΦΑΛ δημιουργούν τριβές και προβλήματα στις διεθνείς σχέσεις των Κρατών, όταν οι αποστάσεις μεταξύ τους είναι μικρότερες από το ρητά προβλεπόμενο διπλάσιο μήκος του εύρους τους (400νμ), στις περιπτώσεις που ανάμεσα στα Κράτη υπάρχουν Νησιά και Βράχοι.

Το διεθνές δίκαιο θαλάσσης προνοεί ότι τα Νησιά αλλά και οι Βράχοι που μπορούν να συντηρήσουν ανθρώπινη διαβίωση ή έχουν από μόνοι τους οικονομική ζωή, έχουν ΑΟΖ και ΥΦΑΛ.

Όμως η διεθνής δικαιοσύνη έχει αποφανθεί και εφαρμόζεται και στην πρακτική των Κρατών ότι οι γεωφυσιογνωμίες αυτές δεν μπορούν να απολαμβάνουν ισοδύναμη επήρεια στην οριοθέτηση των δύο αυτών θαλασσίων ζωνών, δεδομένου ότι η οριοθέτηση, θα πρέπει να αποδίδει δίκαιο αποτέλεσμα.
Δεν θα πρέπει φυσικά να αγνοηθεί ότι οι οριοθετήσεις που γίνονται με συμφωνίες μεταξύ των Κρατών, κατά βάση γίνεται με την αρχή της «μέσης γραμμής – ίσης αποστάσεως», όταν δεν παρεμβάλλονται μεταξύ τους Νησιά ή Βράχοι.

Αλλά παράλληλα θα πρέπει να σημειωθεί πως τα διεθνή δικαιοδοτικά όργανα, αρχίζουν την οριοθέτηση με την ανωτέρω αρχή την οποία όμως στην συνέχεια την προσαρμόζουν κατά την τελική τους απόφαση, λαμβάνοντας υπόψη διάφορα κριτήρια, που εκτιμούν ότι την επηρεάζουν, ώστε να αποδώσουν δίκαιο αποτέλεσμα.

Αυτή είναι σε γενικές γραμμές και η έννοια της «ευθυδικίας» κατά τις οριοθετήσεις, όπως την θέλει και την αναφέρει και η Σύμβαση του 1982 για το δίκαιο θαλάσσης, με πρόνοιες μάλιστα πανομοιότυπα διατυπωμένες και για την ΑΟΖ και για την Υφαλοκρηπίδα.

Επάνω σε αυτήν την «αρχή της ευθυδικίας», που όπως έχει καταδείξει η διεθνής νομολογία, δεν αποδέχεται στα Νησιά και στους Βράχους πλήρη επήρεια, βασίζεται και η Τουρκική άποψη, που κατατέθηκε και επίσημα (τον Μάρτιο) στον ΟΗΕ σε απάντηση της αντίστοιχης Ελληνικής «ρηματικής διακοινώσεως» (τον Φεβρουάριο), με βάση την οποία καταγγέλλονταν παραβιάσεις της κατά την Ελληνική άποψη ΥΦΑΛ στην Ανατολική Μεσόγειο, στην χάραξη περιοχών (από τον Απρίλιο 2012), εντός της ελληνικής Υφαλοκρηπίδας του Καστελόριζου και της Ρόδου
(μάλιστα πρόσφατα – τέλη Μαρτίου η Τουρκία αδειοδότησε έρευνες στην τουρκική εθνική εταιρεία πετρελαίων, για τις υπόψη περιοχές και η Ελλάδα διαμαρτυρήθηκε μέσω της διπλωματικής οδού)

ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

Οι προοπτικές για την οριοθέτηση ΑΟΖ ή ΥΦΑΛ, με τα γειτονικά Κράτη, δεν είναι ευνοϊκές πλην της Ιταλίας, με την οποία έχουμε ήδη οριοθετήσει ΥΦΑΛ από το 1997, αλλά δεν έχει συμφωνηθεί και ως ΑΟΖ., λόγω απροθυμίας της να συμφωνηθεί στο όριο της ΥΦΑΛ.

Με την Κύπρο θα μπορούσε να υπάρξει οριοθέτηση, αλλά στο σημείο που θα γίνει εκτιμάται ότι θα παρέμβει η Τουρκία καθ' όσον φυσιολογικά υπάρχει και γεωγραφικά η ανάγκη να συζητηθεί το τριεθνές της οριοθετικής γραμμής.
Συνεπώς το «πρόβλημα» με την Τουρκία κυριαρχεί και στην οριοθέτηση στο Αιγαίο όπου διεκδικεί οριοθέτηση στο μέσον αυτού αγνοώντας τα Ελληνικά Νησιά, αλλά και στην Ανατολική Μεσόγειο όπου αγνοεί το Καστελόριζο και την Ρόδο, καθώς και τα άλλα νησιά Κάρπαθο, Κάσσο έως και την ανατολική πλευρά της Κρήτης, που κατά την Ελληνική άποψη συμμετέχουν με πλήρη δικαιώματα.

Οι οριοθετήσεις με Αίγυπτο και Λιβύη συναντούν ομοίως δυσχέρειες, καθ' όσον, ειδικά η Αίγυπτος παρουσιάζεται να μην συμφωνεί και εκείνη με την πλήρη επήρεια των Νησιών Καστελόριζου, Ρόδου, καθώς και τα άλλα νησιά Κάρπαθο, Κάσσο έως και την ανατολική πλευρά της Κρήτης, που γεωγραφικά μετέχουν στην οριοθέτηση της περιοχής.

Η δε Λιβύη, προβάλλει την ανάγκη να αναγνωρισθεί ο Κόλπος της Σύρτης νομίμως κλειστός, και δεν αποδέχεται πλήρη επήρεια στην Γαύδο, νοτίως της Κρήτης.

Ενώ, η Συμφωνία οριοθετήσεως που έγινε το 2009 με την Αλβανία και υπογράφτηκε στα Τίρανα από τους Υπουργούς Εξωτερικών παρουσία των Πρωθυπουργών των δύο Κρατών, ακυρώθηκε από το Συνταγματικό της Δικαστήριο.

* Ο Παύλος Φωτίου είναι Νομικός – Διεθνολόγος και το κείμενο αποτελεί περίληψη της ομιλίας του στην ημερίδα της Κίνησης Πολιτών «Ενωμένη Ελλάδα», με θέμα «Αξιοποίηση Εθνικού πλούτου στην Ελλάδα της κρίσης».