ΕΥΑερα: «Σπάνιες γαίες… εν αφθονία!»

Γράφει
η Εύα Τσαροπούλου

Όποιος γυρίζει, μυρίζει, λέει μια παροιμία…

Κι εγώ, που τα τελευταία χρόνια γυρίζω συνέχεια, σε μια ατέρμονη προσπάθεια να προλάβω να μυρίσω όσα δεν μύρισα όλα μαζί τα προηγούμενα χρόνια της ζωής μου, βρίσκομαι συχνά πυκνά στη θέση της Αλίκης στη χώρα των Θαυμάτων· πάντα μπροστά από μία κλειστή πόρτα, πολύ ψηλότερη από μένα, της οποίας τρέμω να αγγίξω το πόμολο…

Ωστόσο, σχεδόν πάντα τολμώ τελικώς, οπότε ετούτη τη φορά, με ασήμαντη αφορμή την

παρουσίαση ενός -καθόλου ασήμαντου- βιβλίου, άνοιξα την πορτούλα που οδηγούσε στο θαυμάσιο κήπο των σπανίων γαιών…

Εγώ χημικός δεν είμαι, ούτε μηχανικός, ούτε γεωλόγος, οπότε θα τα πω όπως τα κατάλαβα. Κι ίσως πάλι να λαθέψω κιόλας, αλλά ο στόχος είναι να φέρω παρέα σε τούτο το θαυμαστό κήπο, γιατί είναι τόσο συναρπαστικό να ανακαλύπτει κανείς πόσα υπέροχα, αλλά ταυτόχρονα και επικίνδυνα πράγματα υπάρχουν γύρω του, δίπλα του, χωρίς ίσως ποτέ να μάθει την αλήθεια γι’ αυτά.

Ετούτες λοιπόν, οι σπάνιες γαίες, που έχουν κάτι περίεργα, αστεία ονόματα, μόνο «σπάνιες» δεν είναι…

Οι δυο πιο «ακριβοθώρητες» από δαύτες, το θούλιο και το λουτέτσιο είναι, λένε ίσαμε και 200 φορές αφθονότερες απ’ το χρυσό στο στερεό φλοιό της γης και δεν το λες και λίγο αυτό!

Όμως ετούτα τα μέταλλα –διότι περί μετάλλων πρόκειται- δεν αντέχουν τη μοναξιά. Αγκαλιάζουν, λοιπόν, σφιχτά άλλα ορυκτά και κρύβονται τόσο καλά μέσα στον όγκο τους, που είναι εξαιρετικά δύσκολο να τα ανακαλύψεις και ακόμα πιο δύσκολο να τα διαχωρίσεις από αυτά και μάλιστα σε τέτοιες ποσότητες που να σε συμφέρει κιόλας να το κάνεις.

Άσε που η διαδικασία εξόρυξής τους σε φέρνει μπροστά στο τεράστιο πρόβλημα που λέγεται ραδιενέργεια, αφού ο διαχωρισμός τους προϋποθέτει τη χρήση χημικών ουσιών, που ρυπαίνουν σε πολύ μεγάλο βαθμό το έδαφος και το νερό, δημιουργώντας ραδιενεργά απόβλητα, κάτι που δεν τα κάνει αγαπητά στις περιβαλλοντικές οργανώσεις…

Με τούτα και με εκείνα, κάπως έτσι τους «βγήκε» τ’ όνομα: Είναι σπάνιες γαίες διότι κοστίζουν! Στην τσέπη μας και στο περιβάλλον.

Τώρα θα μου πεις, άμα είναι τόσο «σπάνιες», κοστοβόρες και περιβαλλοντικά προβληματικές, γιατί να μας ενδιαφέρουν; Τι στην ευχή τις θέλουμε;

Διότι, φίλε μου, ζούμε σε έναν εξαιρετικά hi-tech κόσμο. Έχουμε κινητά τηλέφωνα, έγχρωμες τηλεοράσεις, φορητούς υπολογιστές και dvd. Έχουμε i-pad, αγαπάμε τις οθόνες υγρών κρυστάλλων, χρειαζόμαστε τα λέιζερ και πολλές άλλες ιατρικές συσκευές, τους μαγνήτες και τις επαναφορτιζόμενες μπαταρίες, αναπτύσσουμε «πράσινες τεχνολογίες», που σημαίνει από λάμπες χαμηλής κατανάλωσης μέχρι υβριδικά αυτοκίνητα, ηλεκτρικά οχήματα, ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά.  

Οπότε, αν θέλουμε να συνεχίσουμε να ζούμε σε τούτο τον υπέροχα καταναλωτικό, τεχνολογικό κόσμο, θα πρέπει να δεχτούμε ότι χρειαζόμαστε το έρβιο, το δυσπρόσιο, το σαμάριο, το λανθάνιο, το προμήθειο, το νεοδύμιο, το υτέρβιο, το δημήτριο, το πρασεοδύμιο, το όλμιο, το ύτριο, το ευρώπιο, το γαδολύνιο και το τέρβιο, να μας κάνουν τη ζωή μας πιο εύκολη.

Κι επειδή τίποτα δεν είναι «αγγελικά πλασμένο», τα χρειαζόμαστε και για ένα σωρό αμυντικές εφαρμογές, όπως η αντιπυραυλική άμυνα, τα jet fightersή ακόμα ακόμα, τα συστήματα επικοινωνίας ή καθοδήγησης πυραύλων ή οι διαστημικοί δορυφόροι.

Ένας ολόκληρος κόσμος, όχι πάντα ειρηνικός, αλλά που ξεχύνεται μπροστά στο μέλλον, χρησιμοποιεί ετούτα τα «μικρά» αστεία μεταλλάκια για να μεγαλώσει τις ταχύτητές του και ετούτη, φίλε μου, είναι μία πραγματικότητα που έχει, αν το σκεφτείς, κάποιες φοβερές διαστάσεις: 

Ποιος τα έχει; Πόσο έχει από δαύτα;

Τα ορυκτά με τα οποία είναι αγκαλιασμένες οι σπάνιες γαίες, εντοπίζονται κυρίως στην Κίνα, τη Νορβηγία, τις ΗΠΑ, τη Βραζιλία, την Ινδία και την Αυστραλία.

Ωστόσο, φαίνεται πως ο δυνατός «παίκτης» στις εξορύξεις τους είναι οι Κινέζοι. 

Ο υπόλοιπος κόσμος ξύπνησε ένα πρωί και διαπίστωσε πως το 97% των διαθέσιμων σπανίων γαιών το διαχειρίζεται μια χώρα που, ταυτόχρονα, διαθέτει κάτι ίσο, περίπου, με το ένα τρίτο του πληθυσμού της γης…

Και ξαφνικά, όλος ετούτος ο υπόλοιπος κόσμος, δεν ήξερε τι τον εβρήκε…

Πώς του συνέβη αυτό;

Απλό μου μοιάζει εμένα:

Η Κίνα έχει την ευκαιρία! Στο έδαφός της, στην εσωτερική Μογγολία, βρίσκεται το μεγαλύτερο κοίτασμα σπανίων γαιών στον κόσμο, το Bayan-Obo.

Η Κίνα έχει τη δυνατότητα! Διαθέτει άφθονα εργατικά χέρια, άρα μειωμένα κόστη σε σχέση με τον όποιο ανταγωνισμό θα τολμούσε να σταθεί δίπλα της.

Η Κίνα δεν δίνει δεκάρα για το περιβάλλον! Δεν βρίσκεται τυχαία στη 118η θέση (μεταξύ 178 χωρών παγκοσμίως) στην ετήσια κατάταξη περιβαλλοντικής απόδοσης των Πανεπιστημίων Γέιλ και Κολούμπια.

Στην Κίνα υπάρχει εκτεταμένη παράνομη εξόρυξη σπανίων γαιών. Σχεδόν το 1/3 της εξόρυξης γίνεται με τρόπους που δεν ελέγχονται καθόλου, ούτε για τις συνέπειες που έχουν στο περιβάλλον, ούτε για τα οικονομικά δεδομένα που συνεπάγονται.

Η Κίνα είναι η μοναδική χώρα που επέλεξε να αναπτύξει τη μαζική παραγωγή σπανίων γαιών, θυσιάζοντας –όχι μόνο το γειτονικό περιβάλλον- αλλά και την υγεία των εργαζομένων της στα ορυχεία. 

Η απόρριψη των αποβλήτων στον Κίτρινο Ποταμό έχει μετατραπεί σε ένα ζήτημα τεραστίων διαστάσεων, για το οποίο δεν μαθαίνουμε πολλά πράγματα, αφού επιμελώς κρατείται μακριά απ’ το μιντιακό φάσμα. 

Ωστόσο, δεν παύουν να μεγαλώνουν τα ποσοστά εργαζομένων τόσο στις βιομηχανίες διαχωρισμού, όσο και στις περιοχές απόρριψης των αποβλήτων, οι οποίοι νοσούν με καρκίνο κι αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί εύκολα να κρυφτεί, ακόμα κι αν δεν ξέρουμε να μετράμε τόσο μεγάλα νούμερα σε πληθυσμούς....

Μοιάζει πως, στην περίπτωση των σπανίων γαιών, η Κίνα είναι ένας παίκτης που δεν διστάζει καθόλου «να χτυπήσει κάτω απ’ τη ζώνη» και, αφού το πεδίο αυτό ευνοεί τον αθέμιτο οικονομικό, αλλά και γεωπολιτικό ανταγωνισμό, είναι πολύ δύσκολο για τις άλλες χώρες να βρουν τρόπους να ανταγωνιστούν, πόσο μάλλον να σπάσουν, ετούτο το απόλυτο μονοπώλιο…

Και να σκεφτεί κανείς πως, από το 1927 που έγινε η ανακάλυψη των κοιτασμάτων στο Bayan Obo μέχρι και το 1960, καθόλου δεν είχαν ενδιαφερθεί οι Κινέζοι για το συγκριτικό πλεονέκτημα που διέθεταν έναντι των άλλων χωρών. Για αυτό που αργότερα θα γινόταν «το πετρέλαιο της Κίνας»...

Οι ΗΠΑ ήταν τότε ο κυρίαρχος του παιχνιδιού στην εκμετάλλευση αυτών των ορυκτών.

Μόνο επί Ντενγκ Σιάο-Πινγκ, η ασιατική χώρα κατάλαβε πως, αν ήθελε να γίνει ο ηγεμόνας των σπανίων γαιών, έπρεπε να στραφεί στην ανάπτυξη μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής που θα αφορούσε σε όλα τα στάδια επεξεργασίας των σπανίων γαιών, από την εξόρυξη και το διαχωρισμό τους ως τη μεταποίησή τους και την παραγωγή ενδιάμεσων προϊόντων.

Κάνοντας απίστευτες «εκπτώσεις» σε ζητήματα ασφαλείας και υγείας, αλλά και σε θέματα περιβαλλοντικής προστασίας, η Κίνα τελικώς, τα κατάφερε…

Υπάρχει αντίπαλο δέος; Αν σκεφτεί κανείς πως, παρά το τεράστιο κοίτασμα, η Κίνα κατέχει μονάχα το 50% των παγκοσμίων αποθεμάτων σπανίων γαιών, είναι προφανές ότι υπάρχει. 

Βεβαιωμένα αποθέματα σπανίων γαιών σε πολλές άλλες χώρες, από την Αμερική ως την Αυστραλία και από τον Καναδά ως το Καζακστάν και το Βιετνάμ, υπάρχουν. Ακόμα και σε μας, σε τούτη εδώ τη μικρή γωνίτσα γης, στην Ελλάδα, υπάρχουν εμφανίσεις πιθανών κοιτασμάτων και λέγεται πως, ενδεχομένως, αυτά να είναι απολύτως αξιοποιήσιμα.

Το πρόβλημα ωστόσο βρίσκεται στο οξύμωρο που κρύβεται πίσω απ’ την αντίφαση της χρήσης των σπανίων γαιών στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας απ’ τη μία και στις ρυπογόνες μεθόδους παραγωγής τους απ’ την άλλη.

Οπότε, όπως το καταλαβαίνω εγώ, το ζήτημα είναι ηθικό: Δεν γίνεται να κάνεις χρήση της ωφέλειας των σπανίων γαιών, χωρίς να δαπανήσεις πολλά για να προστατεύσεις το περιβάλλον και τους ανθρώπους.

Πόσο είναι διατεθειμένο το «αντίπαλο δέος» να το κάνει;

Αν κρίνουμε απ’ τις μεθοδολογίες ανάπτυξης που έχουν εφαρμοστεί σε παγκόσμιο επίπεδο και κυρίως απ’ το πώς έχουν αξιοποιηθεί οι φυσικοί πόροι ετούτου του πλανήτη, ούτε είναι σπάνιες αυτές οι αντιφάσεις, ούτε λύνονται πάντα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο…

Σε κάθε περίπτωση, δεν μπορεί να «χτυπήσεις» ένα τόσο δυνατό αντίπαλο, ο οποίος μάλιστα, στο συγκεκριμένο ζήτημα, έχει την ψυχολογία καμικάζι. Δεν τον ενδιαφέρει πόσα θα θυσιάσει για να κερδίσει αυτό που θέλει, δεν τον ενδιαφέρει ακόμα και το να πεθάνει στην προσπάθεια. Οπότε, πώς τα βάζει κανείς με αυτό;

Η μόνη λύση, στα δικά μου μάτια, είναι ο προσεταιρισμός.

Ανταλλαγή τεχνογνωσίας και επιστημονικού προσωπικού, σε ένα τραπέζι όπου θα υπάρξουν προτάσεις, λύσεις και φυσικά «δούναι και λαβείν». Αλισβερίσι. Αλλιώς δεν γίνεται. 

Σε αυτό το σημείο, Ευρώπη και Αμερική σπαζοκεφαλιάζουν ακόμα για το πώς να το κάνουν.

Τώρα πια, το ζήτημα είναι και γεωπολιτικό, αν όχι κυρίως τέτοιο. 

Η μετατόπιση της ισχύος δια μέσου των μετάλλων ή αλλιώς: «Ένας διαφορετικός πόλεμος επικράτησης».

Στις 7 Σεπτεμβρίου του 2010, ένα κινεζικό αλιευτικό που τόλμησε να ρίξει τα δίχτυα του στα ιαπωνικά χωρικά ύδατα, κοντά στο αρχιπέλαγος Σενκάκου, περικυκλώθηκε από σκάφη της ιαπωνικής ακτοφυλακής. Στην προσπάθειά του να διαφύγει, εμβόλισε ένα σκάφος του ιαπωνικού πολεμικού ναυτικού και εν συνεχεία, όπως ήταν φυσικό, το πλήρωμα του αλιευτικού συνελήφθη. Τα οκτώ, σχεδόν έρημα, νησιά, τα οποία βρίσκονται 160 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Ταϊβάν, ανήκουν στην Ιαπωνία, αλλά αποτελούν διεκδίκηση της Κίνας, από τη δεκαετία του ‘70.

Η διπλωματική κλιμάκωση που ακολούθησε τη σύγκρουση των δύο σκαφών, αποκαλύπτει την ευρύτατη γκάμα των μέσων πίεσης που διαθέτει η Κίνα για να υπερασπιστεί μια ζώνη που έχει μεγάλη στρατηγική σημασία γι' αυτήν. Το ιαπωνικό δικαστήριο αποφάσισε στις 19 Σεπτεμβρίου, την παράταση της κράτησης του πλοιάρχου του κινεζικού σκάφους. Αυτό έκανε το κινεζικό υπουργείο Εξωτερικών να διατυπώσει την εξής απειλή: «Εάν η Ιαπωνία επιμείνει στην αδιάντροπη στάση της, θα γευθεί το πικρό ποτήρι της τιμωρίας της για όλα όσα πράττει».

Στις 20 Σεπτεμβρίου, φάνηκε τι εννοούσε το Πεκίνο με τη φράση «πικρό ποτήρι»: 

Ξαφνικά, σταμάτησαν οι εξαγωγές κινεζικών σπάνιων γαιών προς τα ιαπωνικά λιμάνια, χωρίς καμία απολύτως επίσημη ανακοίνωση. Στο Χονγκ Κονγκ, στο Τόκιο και στο Λονδίνο, οι μεσίτες της αγοράς πρώτων υλών επιβεβαίωσαν, ωστόσο, ότι η φόρτωση των εμπορευμάτων καθυστερούσε ή και μπλοκάρονταν.

Ήταν μια ιδιαίτερα θεαματική ενέργεια, αφού η Κίνα μετέφερε έτσι, το παιχνίδι στο πεδίο των ενεργειακών φυσικών πόρων, αναδεικνύοντας τη μεγάλη αδυναμία της Ιαπωνίας και των άλλων δυνάμεων που επιθυμούσαν να αποκτήσουν τα πολύτιμα ορυκτά.

Στις μέρες μας, οι διεκδικήσεις διατυπώνονται με μεγαλύτερη ένταση, γεγονός που αντανακλά το συσχετισμό δυνάμεων ανάμεσα σε μια Κίνα, η οποία ακολουθεί ανοδική πορεία και σε μια Ιαπωνία που προσπαθεί να τηρήσει αμυντική στάση: Η μετατόπιση της ισχύος...

Ετούτα τα μέταλλα, που αποτελούν το «κινεζικό πετρέλαιο», βοηθούν την Κίνα να δημιουργήσει ένα νέο συσχετισμό δυνάμεων με τους Αμερικανούς, τους Ιάπωνες και  τους Ευρωπαίους πελάτες της και πολιτικοί αναλυτές εκτιμούν ότι θα μπορούσε να προχωρήσει σταδιακά στον επαναπροσανατολισμό της πολιτικής της στο ζήτημα των σπανίων γαιών, για να περάσει από μια στρατηγική εξάρτησης των εταίρων της, σε μια «στρατηγική στραγγαλισμού τους».

Γενικότερα, εδώ και μερικά χρόνια παρατηρείται η τάση -και η ικανότητα- της Κίνας να καταστρώνει μια έξυπνη συνολική στρατηγική, η οποία στηρίζεται στις πιέσεις που μπορεί να ασκήσει στην αγορά, στο μεγάλο ορυκτό πλούτο της χώρας, αλλά και στην ισχύ που της προσδίδει η τεράστια κεφαλαιοποίηση του κινεζικού κλάδου, καθώς και το γεγονός ότι σε αυτόν υπάρχει ένα μονάχα κέντρο λήψης των αποφάσεων.

Αν όλα τα παραπάνω αποτύγχαναν όμως, θα έφτανε η απουσία συντονισμού των πολιτικών ενεργειακής αυτονομίας των δυτικών χωρών, για να είναι και πάλι πρώτη!

Όπως φαίνεται μέχρι τώρα, η «άλλη πλευρά» πιάστηκε στον ύπνο. Είτε προσπάθησε να περάσει νομοσχέδια που δεν λειτούργησαν, είτε δεν τους βγήκαν τα λεφτά, είτε δεν ήξεραν πώς να το κάνουν, είτε στάθηκαν αρκετά καχύποπτοι ώστε να το κάνουν. 

Σημασία έχει πως και σήμερα ακόμα να ξεκινούσαν, θα ήθελαν τουλάχιστον δεκαπέντε χρόνια μέχρι να φτάσουν στο πρώτο στάδιο, όταν οι Κινέζοι δεν πηγαίνουν βαδίζοντας, αλλά πετώντας.

Πες με λίγο ρομαντική, αλλά ο Κένεντι είχε πει ότι, στα Κινέζικα, η λέξη «κρίση» γράφεται με δύο ιδεογράμματα: Το ένα σημαίνει «κίνδυνος», το άλλο «ευκαιρία».

Κι αναρωτιέμαι, με το φτωχό μου το μυαλό και τις λίγες μου τις γνώσεις, μήπως μέσα σε όλο αυτό τον ορυμαγδό από ενέργειες και πληροφορίες, μήπως κάπου μέσα εδώ, διαφαίνεται μία αναδυόμενη ευκαιρία για την Ελλάδα;

Οι Κινέζοι τρέφουν πολιτισμική εκτίμηση για τη 希臘 «Σι-Λα», όπως αποκαλούν την Ελλάδα: Τον «άλλον μεγάλο πολιτισμό», δείγμα απόλυτου σεβασμού στη χώρα μας. 

Αναμφίβολα, πρόκειται για τους δύο αρχαιότερους και σημαντικότερους ιστορικά λαούς του πλανήτη κι αυτό μπορεί να τους βάλει να καθίσουν στο ίδιο τραπέζι συνομιλητές.

Με οικονομικούς όρους μιλώντας, η Ελλάδα αποτελεί πύλη για τους Κινέζους στην Ευρωπαϊκή Ένωση κι αυτό δεν μπορεί να είναι αμελητέο.

Τέλος, πολιτικά, θα μπορούσε να φανεί και σε κάτι χρήσιμη όλη αυτή η πρόσφατη «αριστεροσύνη» μας, αν την εκμεταλλευτούμε για μια φορά σωστά.

Το να έχουμε την εκτίμηση των Κινέζων, εμείς ένας μικρός λαός, που όμως καθόμαστε σε μαγαζί-γωνία, ίσως βοηθήσει στο να ανακτήσουμε τη συμπάθεια των Ευρωπαίων εταίρων μας, που βαρέθηκαν μόνο να μας δανείζουν. 

Μήπως είναι αυτός ένας καλός τρόπος να ξεπληρώσουμε μερικά απ’ τα χρέη μας, χωρίς να χρειαστεί να πέσουν κι άλλα παππούδια στο βωμό της μείωσης των συντάξεών τους;

Ακόμα κι αν αυτό δεν αποτελεί για μερικούς καλό επιχείρημα, μήπως το γεγονός ότι οι Κινέζοι ξέρουν πώς να βάλουν προστιθέμενη βιομηχανική αξία στα προϊόντα που περιέχουν σπάνιες γαίες βοηθήσει κι εμάς που δεν μπορούμε ούτε καν να εξάγουμε συσκευασμένο το λάδι μας;

Όσο να πεις, μ' όποιον δάσκαλο καθίσεις...   

Κι όσο τρελό κι αν ακούγεται αυτό το πλάνο, στο σύνολό του, ας σκεφτούμε ότι τίποτα δεν γίνεται αν δεν νίψει το ένα χέρι τ’ άλλο. 

Στην τελική, αν έχετε καλύτερο σχέδιο, πείτε το, όσο ακόμα οι σπάνιες γαίες βρίσκονται εν αφθονία… εκεί κάπου, στο δρόμο του μεταξιού…

Πηγές:  

https://el.wikipedia.org/wiki/Σπάνιες_γαίες

Ο Ελληνικός Ορυκτός Πλούτος, ιστολόγιο δρ. Πέτρου Τζεφέρη

British Geological Survey: Rare earth Elements, Nov.2011 

Study on Rare Earths and Their Recycling. Final Report for The Greens/EFA Group in the European Parliament, Jan. 2011

http://www.protagon.gr/apopseis/ideas/yparxoun-spanies-gaies-stin-ellada-35670000000

http://epi.yale.edu/sites/default/files/2014_epi_report.pdf

Barthelemy Courmont, «Geopolitique du Japon», Artege, Περπινιάν, Γαλλία, 2010  

«Η Κίνα προβάλλει τις ναυτικές της φιλοδοξίες», «Le Monde diplomatique»-«Κ.Ε.», 23-9-09 

http://www.monde-diplomatique.gr/spip.php?article235  

Ελευθεροτυπία: "Το γεωπολιτικό παιχνίδι με τις 'σπάνιες γαίες'"

Keith Bradsher, «Amid tensions, China blocks vital exports for Japan», «The New York Times», 23-9-10.

www.ndu.edu/icaf/programs/academic/industry/reports/2009

«Rare earth materials in the defense supply chain», 14 Απριλίου 2010, www.gao.gov

Κινεζικό υπουργείο Εμπορίου (www.mofcom.gov.cn) και Bloomberg News, «China cuts rare earth export quota 72%, may spark trade dispute with US», 9-7-10.

Cindy Hurst, «China's rare Earth Elements Industry: what can the West learn?», Institute for the Analysis of Global Security (IAGS), Μάρτιος 2010.

For The World - Tan Dun Hero Music Theme

https://www.youtube.com/watch?v=4DBYWrzMqNA