Ο δρόμος προς τη δικαίωση – 20 χρόνια από το θάνατο του Friedrich Hayek

Γράφει ο Γιώργος Αρχόντας

Εξαιρετικά λίγοι κοινωνικοί στοχαστές είχαν την ευκαιρία να δουν τις ιδέες τους να επιβεβαιώνονται.
Ο Friedrich Hayek, που πέθανε ακριβώς είκοσι χρόνια πριν, στις 23 Μαρτίου του 1992, ήταν ένας αυτούς, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τη βασική θέση της πολιτικής και οικονομικής του σκέψης: ότι δηλαδή ο κεντρικός σχεδιασμός είναι ανέφικτος.
Η ηχηρή κατάρρευση του κάποτε υπαρκτού σοσιαλισμού κατέδειξε πρωτίστως τη γνωσιολογική ανεπάρκεια των ολοκληρωτικών πολιτικών προτάσεων.
Όπως ακριβώς είχε προειδοποιήσει ο Hayek, βάζοντας όλα τα αυγά μας σε ένα καλάθι, κινδυνεύουμε να τα
 χάσουμε όλα όταν συμβεί η αναπόφευκτη διάψευση των σχεδιασμών μας.
Κι αυτό γιατί η γνώση στην κοινωνία δεν μπορεί να συγκεντρωθεί με τη μορφή «αντικειμενικών δεδομένων» καθώς είναι εγγενώς διασπαρμένη και αποσπασματική, αφορά διαρκώς μεταβαλλόμενες υποκειμενικές προτιμήσεις και ερμηνείες της πραγματικότητας και είναι σε μεγάλο βαθμό υπόρρητη. Η καλύτερη αξιοποίησή της λοιπόν προϋποθέτει δύο πράγματα, ασύμβατα με τον ολοκληρωτισμό: αφενός επικοινωνιακούς μηχανισμούς – ενδείκτες (όπως η ελεύθερα διαμορφούμενη τιμή) που συμπυκνώνουν την πληροφορία και την καθιστούν διαθέσιμη στα άτομα.
Αφετέρου, τη δυνατότητα ελεύθερης ερμηνείας και χρήσης της πληροφορίας αυτής.
Ο ελεύθερος ανταγωνισμός μεταξύ των νέων συνδυασμών της γνώσης είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος εξέλιξής της γνώσης – και μαζί και της κοινωνίας.
Τόσο γιατί επιτρέπει τη δημιουργία αυτού που, όταν το δούμε, θα μας αρέσει, όσο και γιατί τα πολλά λάθη και οι αστοχίες που αναγκαστικά προηγούνται της επιτυχίας, συμβαίνουν στο χαμηλότερο δυνατό επίπεδο, και τις συνέπειές τους τις αναλαμβάνουν μόνο εκείνοι που με κίνητρο το κέρδος (υλικό ή μη) ανέλαβαν και το ρίσκο της πρακτικής δοκιμής του εκάστοτε αποτυχημένου συνδυασμού.

Από την άλλη, ο Hayek δεν πρόλαβε να δει την ευρεία αναγνώριση της θεμελιώδους θέσης της Αυστριακής Οικονομικής Σχολής, της οποίας υπήρξε ο κορυφαίος εκπρόσωπος του προηγούμενου αιώνα: ότι η τεχνητή ενίσχυση των δεικτών οικονομικής ανάπτυξης μέσω φανερού ή καλυμμένου πληθωρισμού οδηγεί αναπόφευκτα σε φούσκες, κρίσεις και βαθιές υφέσεις.
Οι «διορθωτικές» παρεμβάσεις στην παροχή χρήματος, που προτείνονται με διαφορετικές μορφές τόσο από τη δεξιά, όσο και από την αριστερά, θεωρούνται, ακόμη και σήμερα, παρά την εμπειρία και της τελευταίας κρίσης, θεμιτό και αποτελεσματικό μέσο επίτευξης οικονομικών και κοινωνικών στόχων.
Η προειδοποίηση των Αυστριακών ότι τα τεχνητά χαμηλά επιτόκια ή οι πολύτροπες κεϋνσιανές παρεμβάσεις καταστρέφουν την πληροφορία που συμπυκνώνεται στις ελεύθερα διαμορφωμένες τιμές και το κόστος του χρήματος και ανοίγουν το δρόμο για νέες κρίσεις, θα συνεχίσει να είναι αντιδημοφιλής για όσο καιρό ακόμα οι φορείς της πολιτικής εξουσίας θα μπορούν να καρπώνονται τα οφέλη της πρόσκαιρης και επίπλαστης τόνωσης των δεικτών ανάπτυξης, μετακυλώντας το πρόβλημα στους επόμενους.
Κάποια δειλά ακόμη βήματα στη σωστή κατεύθυνση, όπως η προώθηση του συνταγματικού φρένου ελλειμμάτων στην ΕΕ, μένει να αποδειχθεί κατά πόσο θα έχουν συνέχεια.

Αντί επιλόγου λοιπόν, ιδού ένα χαγιεκιανό πρόγραμμα για τα επόμενα χρόνια, τόσο για τους κοινωνικούς στοχαστές και ακτιβιστές, όσο και για τους επιχειρηματίες με την ευρύτατη έννοια:
- Η εφεύρεση νέων εργαλείων συμπύκνωσης, διάθεσης και αποτελεσματικότερης αξιοποίησης της εν κοινωνία γνώσης.
Η Wikipedia, την οποία ο ιδρυτής της εμπνεύστηκε διαβάζοντας το άρθρο του Hayek “The Use of Knowledge in Society” είναι ένα μόνο από τα πολλά και ποικίλα παραδείγματα αξιοποίησης των χαγιεκιανών ιδεών.
- Η αποτελεσματικότερη, και επιτακτικά αναγκαία σήμερα, νέα σύνθεση των κινήτρων δημιουργίας νέας γνώσης (και κυρίως των κανόνων προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας) και της το κατά το δυνατόν ευρύτερης χρήσης της.
- Η διάδοση της αυτονόητης αλήθειας ότι υπάρχουν όρια στη θεμιτή πολιτική δράση και η προώθηση θεσμικών αλλαγών, όπως το φρένο ελλειμμάτων, που αναγνωρίζουν αυτή την πραγματικότητα.
- Η θεσμική διόρθωση του συστήματος κινήτρων που οδηγούν σε πολιτικές επιλογές πρόσκαιρου οφέλους και μακροπρόθεσμης πολλαπλάσιας ζημίας.
- Η διάδοση της Αυστριακής κριτικής στο σύγχρονο χρηματοπιστωτικό σύστημα και η εμπέδωση της διαφοράς του «καπιταλισμού» γενικώς από τον Αυστριακό φιλελευθερισμό.

Στην Ελλάδα χρειάστηκαν δεκαετίες για να αρχίσει να συζητιέται ευρέως η σκέψη του Χάγιεκ.
Η ελληνική έκδοση του Συντάγματος της Ελευθερίας, η επανέκδοση της «Πορείας προς τον Φιλελευθερισμό» του Μάρκου Δραγούμη, το πρόσφατο «Κατανοώντας την Ελευθερία» του Φώτη Περλικού, είναι μια καλή αρχή.
Αξίζει να έχει και ανάλογη συνέχεια.


*Ο Γιώργος Αρχόντας είναι πολιτικός επιστήμονας και υπεύθυνος της επιστημονικής επιμέλειας της ελληνικής έκδοσης του «Συντάγματος της Ελευθερίας».

Πηγή: e-rooster.gr