Ελλάδα και Δύση

Γράφει

ο Μιχάλης Δεμερτζής 

Α. Το κενό

Υπάρχει ένα κενό ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Δύση που οφείλεται ακριβώς στη διαφορετικότητα που διέκρινε αυτές τις δύο κοινωνίες (την ελληνική και την δυτικοευρωπαϊκή)- στο πώς αντιλαμβάνονταν τον εαυτό τους και πού τοποθετούσαν τον πολίτη στο πλαίσιό τους- την στιγμή που ήρθαν σε αλληλεπίδραση. 

Σε επίπεδο ιδιότητας του Πολίτη λοιπόν, η ελληνική κοινωνία πέρασε ιστορικά από την δημοκρατική κοινωνία στην αποσάρθρωση αυτής, λόγω

εξελίξεων που σε μεγάλο βαθμό δεν μπορούσε να ελέγξει.

Την ίδια στιγμή, στη Δύση υπήρχε (και υπάρχει) μια προοδευτική πορεία προς τη δημοκρατία. Ενώ σε επίπεδο εξουσίας των πολιτών και στην Ελλάδα και στη Δύση, έχουμε τυπικά την ίδια περίπου συμμετοχή σήμερα, στην πρώτη υπάρχει διαρκής κρίση κοινωνικής κατεύθυνσης ακριβώς λόγω της στασιμότητας των αποσαρθρωμένων "ελληνικών" θεσμών, οι οποίοι "σέρνονται" προς τον εκσυγχρονισμό ακολουθώντας τη Δύση. Έτσι, ενώ ο μετασχηματισμός των δημοκρατικών θεσμών στη Δύση σε γενικές γραμμές φαίνεται να προοδεύει και ο πολίτης να ταυτίζεται με το Κράτος του (δημιουργώντας έτσι, ακόμα κι από "τα πάνω", μία συμμετοχική στους θεσμούς κοινωνία και ωριμότητα για μια ακόμα πιο "υψηλή" πολιτειότητα), στην Ελλάδα, Κράτος και πολίτης εξακολουθούν να είναι "εχθροί". 

Η παραπάνω διαφοροποίηση προέρχεται από τη θεσμική κρίση που περνά η Ελλάδα και η οποία έν πολλοίς έχει παγιωθεί λόγω της "ανορθόδοξης" σχέσης μεταξύ αυτής και Δύσης. Αυτή η σχέση έχει τις ρίζες της στην επιβολή του Βαυαρικού Δίκαιου στη χώρα κατά την Οθωνική περίοδο. Η Ελλάδα είναι "ανεπίδεκτη" ακόμα και όταν υιοθετεί τους "ευγενέστερους" των δυτικών θεσμών. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της πολιτικοποίησης των επαγγελματικών κλάδων. Συγκριτικά: Στην πατρίδα του "εταιρικού κοινοβουλίου", τη Βρετανία, η κλαδική συλλογικότητα "ανακαλύφθηκε" πριν την τοπική συλλογικότητα (το φέουδο όριζε την κοινωνική ταυτότητα, όχι η κοινότητα). Περιττό να πούμε πόσο φυσιολογικό φαίνεται αυτό εξετάζοντας τη σημερινή δυτική κοινωνία. Στην Ελλάδα, η κλαδική συλλογικότητα, συνδυασμένη με την βαθειά εδραιωμένη- και μάλιστα ανασφαλή και εσωστρεφή την στιγμή του συνδυασμού- τοπική συλλογικότητα, εξελίχθηκε σε κομματικές επαγγελματικές συντεχνίες και σε επαγγελματίες που εξυπηρετούν μόνο τον "δικό μας", αδιαφορώντας για τον κλάδο. Πράγμα που δείχνει ότι η κλαδική συλλογικότητα τοποθετείται χαμηλότερα της κομματικής. Εν ολίγοις, στην Ελλάδα, ο επαγγελματικός κλάδος δεν εκφράστηκε σε πολιτικό επίπεδο συστηματικά (η πολιτικοποίηση του επαγγελματία καλυπτόταν επαρκώς από την τοπική συλλογικότητα), μέχρι που τον ενεργοποίησαν τα κόμματα. Στην Δύση, οι κλάδοι διαμόρφωσαν τα κόμματα τα οποία εξελίχθηκαν σε καθαρές "σχολές" (πχ. οι Εργατικοί), λαμβάνοντας πάντα υπόψη την πραγματικότητα της Αγοράς. Στην Ελλάδα η πολιτικοποίηση των κλάδων απέφερε κάτι εντελώς διαφορετικό και η επαγγελματική συντεχνία έχει γίνει θεματοφύλακας πολιτικών σχολών, εντελώς αναχρονιστικών, αγνοώντας κάθε πραγματική συνθήκη της Αγοράς. Αυτή η άγνοια οδηγεί τις συντεχνίες κατά κύριο λόγο σε αντιδραστικές και αντιμεταρρυθμιστικές πολιτικές θέσεις.

Β. Η Ελπίδα

Πάντως, αν και αυτή η κατακριτέα ελληνική νοοτροπία έχει αποτυπωθεί στους θεσμούς και συνεπώς διαποτίζει την ελληνική κοινωνία συνολικά, δεν μπορεί να ενοχοποιήσει τον Έλληνα πολίτη. Το γεγονός ότι οι περισσότεροι εκπαιδευόμαστε ή συνηθίζουμε σε μια πραγματικότητα δεν σημαίνει πως αυτή η πραγματικότητα μας εκφράζει, όσο κι αν ως ένα βαθμό μας ικανοποιεί. 

Μπορεί να αλλάξει; Σίγουρα πάντως η "λαμογιά" δεν είναι εγγεγραμμένη στο γενετικό μας υλικό. Οι νέες γενιές μπορούν να έχουν δυναμική, η οποία όμως φρενάρεται από την πραγματικότητα που διέπεται από τους αναχρονιστικούς και παράλογους ελληνικούς θεσμούς. Η "πονηριά" του Έλληνα μπορεί να αλλάξει σε μία στιγμή (παραδείγματα συμμόρφωσης του Έλληνα στη Γερμανία). Το ίδιο ίσως να ισχύει και με την διαχρονικά εχθρική σχέση του με το κράτος, εφόσον οι θεσμοί εκσυγχρονιστούν. Μία ταχύτερη Δικαιοσύνη για παράδειγμα, θα ευνοήσει την καταγγελτική διάθεση του Έλληνα (η οποία δεν λείπει) σε βάρος του κάθε αυθαιρετούντος.

Η αλλαγή, σε κάθε περίπτωση, δεν μπορεί να είναι εύκολη. Η ελληνική νοοτροπία μαζί με την άλλοτε έξωθεν πίεση δημιούργησαν το θεσμικό περιβάλλον, το οποίο με τη σειρά του διαμόρφωσε την κοινωνική καθημερινή πρακτική. Αυτή η πρακτική, όσο κι αν θέλει να γυρίσει σελίδα (λόγω κρίσης ή λόγω αμεσότερης επαφής με έξωθεν ορθολογικότερα συστήματα), δεν μπορεί να αλλάξει τους ισχυρούς και με ασφαλιστικές δικλείδες πλέον θεσμούς. Μπορούν να αλλάξουν είτε με το ζόρι (πχ. με επανάσταση), με απρόβλεπτα και πιθανότατα δυσάρεστα αποτελέσματα, είτε από "τα πάνω" (από την πολιτική ηγεσία). Οι πολιτικοί είναι "προϊόντα" της κοινωνίας μας και, όπως υπάρχουν Έλληνες με ορθή λογική- δεν μπορεί να μην υπάρχουν- υπάρχουν αναλόγως και πολιτικοί που ξέρουν τί χρειάζεται η χώρα. Αυτοί οι Έλληνες και αυτοί οι πολιτικοί είναι η μειοψηφία, δεν υπάρχει αμφιβολία για αυτό. Η μόνη λύση λοιπόν είναι αμφότερα τα δύο μέρη να συμπράξουν, να είναι συμπαγή, για να αποκτήσουν δυναμική απέναντι στον αδιέξοδο παραλογισμό της κοινωνίας μας. Και η αλήθεια είναι πως την ιστορία την γράφουν, την αλλάζουν, την επηρεάζουν οι δυναμικές μειοψηφίες.

Και κάπως έτσι πρέπει να πορευτούμε, οργανωμένοι. Στο μέτρο που μπορώ να προσφέρω, προσωπικά, το κάνω μέσω μίας διακομματικής συλλογικότητας που κινείται στη παραπάνω κατεύθυνση.

Τέτοια είναι το "Ευρωπαϊκό Μεταρρυθμιστικό Μέτωπο".

Ψαχτείτε.