Ευημερία, Brexit και Ελλάδα

Από τη Θεσσαλονίκη

γράφει

ο Μιχάλης Δεμερτζής

Α. Η μεγάλη εικόνα

Η εξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών προς την ευημερία περιλαμβάνει και κόστος.

Για κάθε βήμα προς τα εμπρός, οι συντηρητικές αντιστάσεις κάθε γενιάς αναγκάζουν την ανθρωπότητα να κάνει και μερικά μικρά βήματα προς τα πίσω.

Επειδή όμως η Ιστορία είναι απρόσωπη και μετριέται σε αιώνες, δεν υπολογίζει τον πόνο που συνοδεύει αυτή τη διαδικασία, τις κρίσεις δηλαδή που γεννιούνται από το νέο και επηρεάζουν ζωές ανθρώπων.

Όταν στο βιβλίο διδάσκονται οι επαναστάσεις ή ο πόλεμος, δεν μετράμε τα

θύματα, αλλά τις μακροπρόθεσμες συνέπειες.

Η Γαλλική Επανάσταση φερ’ ειπείν, πριν εκδημοκρατίσει την Ευρώπη, συνοδεύτηκε από πολύ αίμα και τα άμεσα αποτελέσματά της μετά βίας βελτίωσαν τη ζωή των (σύγχρονών της) Γάλλων.

Λίγα χρόνια μετά ακολούθησε δικτατορία και, στη πορεία της Γαλλίας προς τη δημοκρατία, παρενεβλήθησαν άλλες δύο επαναστάσεις.

Σε αυτή τη γραμμική θεώρηση της Ιστορίας, κάθε μετάβαση σε ένα νέο στάδιο έχει τα δικά της χαρακτηριστικά.

Ωστόσο, στο πολιτικό πεδίο, η ένταση ανάμεσα στη συγκέντρωση και την αποκέντρωση των πόρων και των ιδεών, διατρέχει όλη την ανθρώπινη ιστορία, από τις πόλεις- κράτη έως τις κοινές αγορές.

Σε αυτό το πλαίσιο, σημασία έχει η διαπίστωση ότι, κάθε φορά που η ζυγαριά γέρνει προς την αποκέντρωση, ο βαθμός της τελευταίας είναι μεγαλύτερος, άρα μεγαλύτερη και η μοιρασιά.

Ταυτόχρονα όμως, μεγαλύτερες σε έκταση και οι κρίσεις.

Β. Η εποχή μας

Ενώ λοιπόν τις τελευταίες δεκαετίες έχουμε εμπεδώσει ως σύγχρονες κοινωνίες ότι, με τα τωρινά δεδομένα, το επίπεδο διαβίωσης ενός λαού είναι ανάλογο του μεγέθους της προσβάσιμης σε αυτόν αγοράς, δυσκολευόμαστε πάρα πολύ να αφομοιώσουμε ιδεολογικά και πολιτικά αυτήν την πραγματικότητα.

Το αποτέλεσμα είναι η ενδυνάμωση της εθνικής εσωστρέφειας γενικά και, ειδικότερα, μία ορατή άνοδο των εθνικιστικών ιδεών σε μερικές από τις πιο ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου.

Με άλλα λόγια, η παρουσία ακραίων κομμάτων στα ευρωπαϊκά κοινοβούλια αντιβαίνει εξελικτικά στα απίστευτα τεχνολογικά (και όχι μόνο) επιτεύγματα της εποχής μας.

Γνωρίζουμε πως η παγκοσμιοποίηση είναι ο καταλύτης για επιτυχίες, όπως οι θεραπείες άλλοτε ανίατων ασθενειών ή η σημαντική πτώση της ακραίας φτώχειας στον πλανήτη, αλλά η εθνική πολιτική, ως έκφραση εδραιωμένων αντιλήψεων και συμφερόντων, παράγει τον αντίλογο.

Και με αυτόν τον τρόπο, η Ευρώπη πάει προς τα πίσω.

Γ. Brexit και Ελλάδα

Εν προκειμένω, ένα ενδεχόμενο Brexit μπορεί να μην φαντάζει ως κάτι φοβερό σε πρώτη ανάγνωση, αλλά, ας μη γελιόμαστε, όταν η ΕΕ των 28 γίνεται ΕΕ των 27, τότε μιλάμε για πισωγύρισμα.

Και, το μείζον πολιτικά είναι ότι η Βρετανία βρίσκεται εκτός Ευρωζώνης.

Τουτέστιν, το ρήγμα δεν θα συνδέεται άμεσα με τις συγγενείς ανωμαλίες της νομισματικής ένωσης, αλλά με το ίδιο το ευρωπαϊκό όραμα.

Που σημαίνει ότι η ΕΕ ως οργανισμός είναι πιθανό να αναρρώσει, καθώς δεν θα μιλάμε για αποχώρηση από τον πυρήνα, ωστόσο, τα ιδεολογικά της ερείσματα εντός των κοινωνιών θα αποδυναμωθούν σημαντικά υπό τη δυναμική των εθνολαϊκιστών.

Εάν συνυπολογίσουμε στα παραπάνω τη διολίσθηση του αμερικανικού πολιτικού λόγου στον ακραίο λαϊκισμό, τις τεταμένες σχέσεις Ρωσίας- Δύσης, την άνοδο του τουρκικού αυταρχισμού και την έξαρση της ισλαμικής τρομοκρατίας, το μέλλον στην καλύτερη περίπτωση (καταρχήν παραμονή της- διχασμένης- Βρετανίας στην ΕΕ) είναι αβέβαιο, στις λοιπές (καταρχήν Brexit) δυσοίωνο.

 Όχι μόνο για την Ευρώπη γενικά και αόριστα, αλλά ειδικότερα για εκείνες τις χώρες που επηρεάζονται πολυπλεύρως.

Για παράδειγμα, η Ελλάδα έχει ανοιχτά ζητήματα που σχετίζονται και με την ΕΕ και με την Τουρκία.

Το δυστύχημα είναι πως η χώρα μας δεν φαίνεται έτοιμη για τέτοιου είδους προκλήσεις.

Η κοινωνία μας δεν διέπεται από ένα, συμβατό με την εποχή, στέρεο αξιακό σύστημα που θα της έδινε την απαιτούμενη αυτοπεποίθηση.

Από την άλλη, το πολιτικό μας προσωπικό συντηρεί ένα αποσαθρωμένο θεσμικό περιβάλλον, το οποίο εγγυάται πως οι ασκούμενες πολιτικές θα είναι έρμαια προσωπικών διαθέσεων (ούτε καν πεποιθήσεων).

Οπότε, με αυτά τα δεδομένα, κάθε άλλο παρά ευκταίο είναι ένα Brexit.

Και δεν μπαίνουμε καν στις τεχνικές- οικονομικές λεπτομέρειες της υπόθεσης.

Αρκεί να πούμε πως μία βρετανική έξοδος μεταφράζεται ως μείωση των κοινοτικών πόρων, άρα και ως αύξηση της πίεσης προς τις χώρες τις ευρωπαϊκής περιφέρειας.

Πολλοί εν Ελλάδι ίσως να επιχαίρουν που η κακή Ευρώπη θα πάρει ένα μάθημα.

Θα σκέπτονται, «αφού δεν χόρεψε στα δικά μας νταούλια, ας χορέψει σε εκείνα των Βρετανών».

Εντούτοις, μέλος της Ευρώπης είμαστε κι εμείς και δεν είμαστε καθόλου έτοιμοι για αυτό το μάθημα.

Χρειαζόμαστε επιπρόσθετο χρόνο για να βρούμε τη θέση μας στο σύγχρονο κόσμο, ούτως ώστε, εάν ποτέ οι κραδασμοί των διεθνών εξελίξεων επιδεινωθούν, να ανήκουμε σε εκείνο το κομμάτι του πλανήτη που θα βγει ενισχυμένο και όχι σε εκείνο που θα μείνει πίσω.

Γιατί, όπως είπαμε, με ή χωρίς εμάς, το βέλος δείχνει πάντα προς τα εμπρός.